Nowe dowody na artystyczne zdolności neandertalczyków
Naukowcy odkryli kolejny dowód na to, że neandertalczycy mieli zmysł artystyczny i otaczali się przedmiotami, które miały większą wartość, niż tylko użytkowa. Kość jelenia sprzed 51 tysięcy lat, znaleziona w jaskini w północnych Niemczech, nosi ślady bardzo precyzyjnego, wyszukanego zdobienia. Świadczy ona o rozbudowanej wyobraźni koncepcyjnej u naszych prakuzynów.
Być może projekt nie jest zbyt wyszukany i nie dla każdego może się wydać czymś, co dziś nazywamy sztuką. A jednak - równy, geometrycznie uporządkowany (prostopadłe i równoległe linie) wzór "w jodełkę" wyżłobiony ponad 50 tysięcy lat temu na kości pochodzącej od upolowanego jelenia daje do myślenia każdemu, kto rozumie, czym jest wyobraźnia twórcza, a także jak istotne dla kształtowania myślenia artystycznego jest wzięcie na warsztat rzeczy niepotrzebnych, potencjalnych odpadów.
Wszystko zaczęło się od znalezienia niewielkiej kości stopy jelenia olbrzymiego, wymarłego kilkanaście tysięcy lat temu, z którym nie mógł i nadal nie może się równać żaden inny posiadacz poroża (zobacz nasz artykuł: Największe poroże w historii). Kość znaleziono w miejscu zwanym Jaskinią Jednorożca (Einhornhöhle). Jaskinia, znajdującą się w górach w centralnych Niemczech, jest znanym stanowiskiem archeologicznym, związanym z człowiekiem neandertalskim. Pierwsze ślady neandertalczyka znaleziono tam w latach osiemdziesiątych XX wieku i od tego czasu stopniowo odkrywa się kolejne świadectwa długotrwałego przebywania w tym miejscu przedstawicieli tego gatunku.
Kość ma rozmiary ok. 5,5 x 4 cm, czyli mniej więcej połowa typowej karty do gry i jest gruba o około 3 cm. Zdobienia wykonane są tylko z jednej strony, pokrywają prawie całą jej powierzchnię i układają się w specyficzny kształt, zwany jodełką (znany na przykład z tego, jak układa się parkiet podłogowy). Na wyżłobienie składa się sześć prostopadłych i równoległych linii podobnej długości. Nie ma wątpliwości, że zostały wyżłobione intencjonalnie, ale trudno zgadywać, czy miały jakieś znaczenie lub zastosowanie praktyczne, jak na przykład informacja albo list. Równie dobrze mogły być symbolicznym oznaczeniem własności, znakiem religijnym, jak i śladem leniwego wypełniania wolnego czasu po spożytym posiłku.
- Przedmiot nie wydaje się mieć żadnego praktyczego zastosowania - informują autorzy publikacji, badacze z kilku niemieckich uczelni i instytucji zajmujących się dziedzictwem i historią, którzy sprawdzili dokładnie, czy kość nosi ślady jakiegoś użytkowania. - Jego centralnym elementem i jedynym wyróżnikiem jest wzór geometryczny.
Nie są to oczywiście piewsze ślady działalności artystycznej neandertalczyków. O wyjątkowości tego znaleziska świadczy jednak jego wiek, a także złożona forma. Pięćdziesiąt tysięcy lat temu w Europie najprawodopodobniej nie było jeszcze przedstawicieli Homo sapiens. Tymczasem dotychczasowa linia badań nad sztuką Homo neandertalis była dość zgodna, że działalności artystycznej ten gatunek nauczył się dopiero od ludzkich kuzynów. Wcześniej zdarzało się znaleźć badaczom pojedyncze proste formy wyrazu, ale nie dało się pokazać jakiejkolwiek zależności między nimi, tak jakby pojawiały się one samoczynnie od czasu do czasu, ale nie były przekazywane kolejnym pokoleniom i nie stawały się w ten sposób częścią komunikacji i kultury tego gatunku człowieka.
Autorzy tego badania przekonują jednak, że taki stan wynika raczej z faktu, że neandertalczyk żył w znacznie mniejszych społecznościach, stąd liczba znalezisk jest stosunkowo mniejsza. Ponadto, od kilku lat pojawia się coraz więcej dowodów przekonujących, że warto dopuścić inny punkt widzenia. Także na stanowisku archeologicznym w Einhornhöhle znaleziono między innymi wyraźnie celowo oznaczone kreską lub zygzakiem pojedyncze zęby czy kawałki krzemienia. Z nich wszystkich jednak kość jelenia jest zdecydowanie najbardziej wyszukanym i interesującym artefaktem, który świadzy zarówno o pewnej abstrakcyjnej wyobraźni, jak i o sprawności manualnej, która musiała być wyćwiczona na innych, dotąd jeszcze nie znalezionych przedmiotach.
Badania źródłowe:
Leder, D., Hermann, R., Hüls, M. et al. A 51,000-year-old engraved bone reveals Neanderthals’ capacity for symbolic behaviour. Nat Ecol Evol (2021). https://doi.org/10.1038/s41559-021-01487-z
Opracowano na podstawie artykułu Ancient bone carving could change the way we think about Neanderthals opublikowanego na portalu Phys.org.
