Fraza z serialu komediowego inspiracją do stworzenia nowego związku chemicznego
„Bazinga!” – to powiedzenie, które kojarzy każdy fan sitcomu „The Big Bang Theory”. Fraza jednego z bohaterów, którą można by przetłumaczyć jako „Ha, mam cię!”, odczytana jako kombinacja baru (Ba), cynku (Zn) i galu (Ga), zainspirowała naukowców do połączenia tych pierwiastków. Efekt okazał się zaskakujący.
Jeśli ktoś jednak nie spotkał się nigdy z tym serialem – już spieszymy z wyjaśnieniem. To historia życiowych, uczuciowych, a także naukowych perypetii czwórki bohaterów pracujących w Kalifornijskim Instytucie Technologicznym (Caltech) w Pasadenie na przedmieściach Los Angeles. Pochodzący ze wschodniego Teksasu Sheldon Cooper jest fizykiem teoretycznym, urodzony w New Jersey Leonard Hofstadter – fizykiem eksperymentalnym, Hindus Rajesh Koothrappali to astrofizyk, a kalifornijski Żyd Howard Wolowitz to inżynier kosmiczny. Howard jako jedyny z grupy przyjaciół nie ma tytułu doktora, co jest powodem nieustających docinków i żartów ze strony pozostałych. Cała czwórka to genialni naukowcy, którzy ukończyli najbardziej prestiżowe amerykańskie uczelnie, ale kiepsko radzący sobie w sprawach damsko-męskich (stąd polski, trochę jednak kontrowersyjny, tytuł Teoria wielkiego podrywu).
Postacią o największym popkulturowym oddziaływaniu stał się bez wątpienia Sheldon – geniusz, który w wieku kilkunastu lat zrobił pierwszy doktorat i którego największą pasją są… pociągi. Jest obdarzony fenomenalną pamięcią fotograficzną przy jednoczesnym braku jakiejkolwiek empatii oraz nieumiejętności odczytywania ironii i sarkazmu. Czasem jednak Sheldon okazuje swoje specyficzne poczucie humoru, zaskakując przyjaciół (jego lista obejmie niespełna 10 nazwisk) lub swoją dziewczynę neurobiolożkę Amy wspomnianym już hasłem „Bazinga!”.
Próby syntezy nowych związków chemicznych na podstawie serialowego powiedzonka mogą się wydawać niepoważne, ale przecież właśnie odkrycie nowych materiałów lub materiałów z nowymi właściwościami jest ideą przyświecającą niezliczonej rzeszy fizyków.
Na pomysł stworzenia związku BaZnGa wpadła Jo Na-hyun, doktorantka w dziedzinie fizyki, pracująca w laboratorium Paula Canfielda, profesora fizyki i astronomii na Uniwersytecie Stanowym Iowa. Jo zobaczyła w telewizji zapowiedź The Big Bang Theory, w której Sheldonowe „Bazinga!” było kombinacją symboli baru, cynku i galu.
Już wcześniej prof. Canfield i jego doktorantka zamierzali zająć się trójwarstwowymi związkami chemicznymi zawierającymi bar i cynk. Kiedy więc Jo zobaczyła reklamę sitcomu, poczytała to za podpowiedź wysłaną jej przez wszechświat: „dodajcie gal i zobaczycie, co z tego wyjdzie!”.
Najpierw fizycy sprawdzili, czy ktoś wcześniej nie stworzył już związku BaZnGa. Nie odnotowano jednak żadnej próby syntezy tych trzech pierwiastków, teren był zatem czysty. Canfield, Jo oraz ich współpracownicy przystąpili więc pracy. Ich rezultat okazał się zaskakujący: nowy związek chemiczny objawił nową, nigdy wcześniej niewidzianą strukturę krystaliczną.
– To zawsze cenna i użyteczna obserwacja, ponieważ każde odkrycie nowej struktury poszerza naszą wiedzę na temat tego, jak natura organizuje atomy – uważa prof. Canfield.
BaZnGa nie posiada innych wyjątkowych właściwości – a przynajmniej zespół Canfielda takich nie stwierdził – i raczej nie różni się od innych niemagnetycznych kwazikryształów (właściwości fizyczne kryształów i kwazikryształów w większości się pokrywają, ale w przypadku tych ostatnich atomy układają się w pozornie regularną, ale jednak nie w powtarzającą się strukturę).
Badacze uważają się za ofiarą serialowej postaci, bo jeśli Sheldon używa tej frazy, próbując żartować, to właściwie można uznać, że teraz zażartował z Canfielda i Jo, którzy liczyli po cichu, że ich nowy związek chemiczny okaże się wysokotemperaturowym nadprzewodnikiem, ale badania BaZnGa od tym kątem wykluczyły taką możliwą. „Bazinga!” – mówi dr Cooper – „mam was!”.
Zespół badawczy napisał dwie wersje swojego studium: jedna jest całkowicie poważna, a druga bardziej wesoła, żartobliwa, z przymrużeniem oka. Oba warianty dostępne są na portalu ArXiv, na którym można publikować artykuły naukowe jeszcze przed ich zrecenzowaniem.
Prof. Canfield ma zamiar przedstawić ustalenia swojego zespołu podczas zjazdu Amerykańskiego Towarzystwa Fizycznego w Los Angeles w marcu 2018. Naukowiec ma nadzieję, że na spotkaniu pojawi się wcielający w role Sheldona Coopera aktor Jim Parsons (albo jeden z jego serialowych przyjaciół) i kwestię „Bazingi!” będzie można omówić w świetle najnowszych badań.
Na podstawie artykułu „Bazinga! 'Big Bang Theory' Catchphrase Inspires New Compound” opublikowanego na portalu LiveScience (warto tam zajrzeć, aby zobaczyć model struktury atomowej BaZnGa oraz wspomnianą reklamę, która natchnęła Jo Na-hyun)
