Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Pierwszy park narodowy w Europie, Park Narodowy Sarek (szw. Sareks nationalpark) położony w regionie Norrbotten. Został utworzony 24 maja 1909 roku (w 37 lat po pierwszym na świecie Parku Narodowym Yellowstone), w celu ochrony alpejskiego krajobrazu północnej części Gór Skandynawskich. W 1996 roku wraz z przyległymi parkami narodowymi Stora Sjöfallet i Padjelanta oraz położonym w pobliżu Muddus, trafił na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako obszar Laponia. Jest jednym z najbardziej górzystych parków narodowych w Szwecji. Na jego terenie znajduje się ponad 200 szczytów sięgających ponad 1800 m n.p.m. Znajduje się również około 100 lodowców. Park Narodowy Sarek jest bardzo trudno dostępny. Na jego terenie nie ma infrastruktury turystycznej, przebiega zaledwie kilka szlaków turystycznych. 

Najstarszym polskim parkiem narodowym jest Pieniński Park Narodowy. Został tworzony 1 czerwca 1932 roku z inicjatywy prof. Władysława Szafera. Początkowo na terenie będącym własnością Stanisława K. Drohojowskiego powstał rezerwat dla ochrony łąk wokół ruin Zamku w Czorsztynie (7,5 ha). Pod koniec lat 20. XX wieku rozpoczęto wykupy gruntów prywatnych położonych głównie w Pieninach Środkowych w Masywie Trzech Koron, z przeznaczeniem pod utworzenie pierwszego w Polsce parku narodowego. Dziś zajmuje najcenniejsze pod względem krajobrazowym i przyrodniczym obszary Pienin Właściwych: Masyw Trzech Koron, Pieniny Czorsztyńskie, Pieninki, Pieniński Przełom Dunajca. Z Pienin Spiskich włączone zostały w obszar parku tylko Zielone Skałki. Flora Pienińskiego Parku Narodowego jest bardzo urozmaicona. Na jego terenie występuje 1100 gatunków roślin naczyniowych, w tym 2 endemity: pszonak pieniński i mniszek pieniński. Występuje też zaskakująco dużo, bo aż 167 gatunków roślin górskich, mimo że Pieniny osiągają niedużą wysokość. Osobliwościami są także: pienińska odmiana bylicy piołunu, chaber pieniński, złocień Zawadzkiego, jałowiec sabiński czy reliktowa sosna. W lasach i na ich obrzeżach zakwitają: śnieżyczka przebiśnieg, pierwiosnek lekarski i pierwiosnek wyniosły, lepiężniki, żywiec gruczołowaty, miesiącznica trwała. W Pienińskim Parku Narodowym żyje również ponad 7 tys. gatunków zwierząt, w tym: borsuki, dziki, jelenie, rysie, żbiki, kuny leśnej i sarny, a także wiele gatunków rzadkich ptaków: nagórnik, pomurnik, kopciuszek, bocian czarny i puchacz. Pienińskie łąki słyną z różnorodności motyli, ogólnie w Pieninach naliczono ich ok. 1600 gat. 6% z nich to ciepłolubne gatunki, w Polsce znane tylko z Pienin, lub bardzo rzadkie poza nimi. Najsłynniejszy z nich to niepylak apollo. Na bukach w Masywie Trzech Koron występuje – wymierająca już w Polsce – nadobnica alpejska. 

Do dziś, na całym świecie, powstało ok. 3000 parków narodowych, z czego ponad 400 w Europie. Wszystkie te obszary chronią  miejsca najcenniejsze przyrodniczo. W Polsce istnieją 23 obiekty tej rangi, które zostały utworzone na obszarach wyróżniających się szczególnymi wartościami przyrodniczymi i kulturowymi  i od 90 lat stanowią najważniejszy element systemu ochrony dziedzictwa przyrodniczego. Na ściśle określonym obszarze parku narodowego, który według polskiego prawa nie może być mniejszy niż 1 000 ha, ochronie podlega  cała przyroda ożywiona i nieożywiona – zwierzęta, rośliny, grzyby, ekosystemy i ich wzajemne oddziaływania, gleba, stosunki wodne, a także krajobraz. Dbają o to pracownicy Polskich Parków Narodowych – specjaliści wielu dziedzin, których zadaniem jest ochrona zasobów przyrodniczych, prowadzenie badań naukowych, a także edukacja oraz udostępnianie chronionego w parkach dziedzictwa.  

Ochrona przyrody w parkach narodowych przybiera różną postać. W Polsce, na większości obszarów prowadzona jest ochrona czynna, polegająca na odtwarzaniu przekształconych już ekosystemów lub podtrzymywaniu istnienia siedlisk oraz gatunków, które nie przetrwałyby bez wsparcia człowieka. Aby zachować górskie polany w Gorczańskim Parku Narodowym, które w przeszłości powstały w wyniku ludzkiej działalności, konieczne jest prowadzenie tam wypasu owiec lub ich koszenie i odkrzaczanie. Podobnie jest w przypadku podmokłych łąk w Biebrzańskim Parku Narodowym. Ekosystemy te powstały w wyniku współdziałania ze sobą zjawisk naturalnych (klimatu i procesów geologicznych) oraz ekstensywnej gospodarki człowieka. Bagienne łąki i turzycowiska, tak jak gorczańskie hale, wymagają koszenia i wypasu. W przeciwnym wypadku przestaną istnieć, a ich miejsce zajmą zakrzaczenia i lasy złożone z wierzby, brzozy i osiki, co spowoduje zanikanie siedlisk ptaków typowych dla terenów otwartych. A przecież Biebrzański Park Narodowy to jedna z ich największych ostoi tego typu w Europie! Aby popularyzować ideę czynnej ochrony przyrody Biebrzański Park Narodowy organizuje Mistrzostwa Świata w Koszeniu Bagiennych Łąk dla Przyrody „Biebrzańskie Sianokosy”. Zmagania na biebrzańskich łąkach naprawdę mają rangę międzynarodową – oprócz polskiej uczestniczyły w nich reprezentacje Austrii, Belgi, Białorusi, Kanady, Słowacji i Węgier. W szranki stają też drużyny reprezentujące  Polskie Parki Narodowe m.in. Kampinoski PN, Tatrzański PN, Świętokrzyski PN, Wielkopolski PN, Wigierski PN i Białowieski PN. W innych miejscach działania ochronne mogą polegać na wytyczeniu obszarów ochrony ścisłej. W takich miejscach zasadniczo nie prowadzi się zabiegów ochrony czynnej, chociaż podejmuje się konieczne działania związane np. z zapewnieniem bezpieczeństwa turystów,  gaszeniem pożarów oraz ochroną przed kłusownictwem. Działania te mają charakter doraźny bądź prewencyjny. Znacząca większość obszarów objętych ochroną ścisłą jest wyłączona z bezpośredniej ingerencji człowieka i pozostawiona do obserwacji przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych, badań naukowych i prac monitoringowych.  Tu przyroda rządzi się własnymi prawami.

Opracowano na podstawie:
24 maja Europejski Dzień Parków Narodowych
Pieniński Park Narodowy