Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Warto zaznaczyć, że istnieje wiele innych zestawień obejmujących także szacunkową siłę wstrząsów, do których doszło przed 1900 rokiem – od tego roku zaczęto regularnie odnotowywać trzęsienia z użyciem sejsmografów. Wielkość trzęsień podawana są w magnitudach. Pojęcie to wprowadził sejsmolog Charles Francis Richter, od nazwiska którego nazwę wzięła słynna skala. Dlaczego skala Richtera nie jest miarodajna i w jaki sposób ją ulepszono – na ten temat mówił prof. Adam Idziak z Wydziału Nauk o Ziemi UŚ w wywiadzie udzielonym „Gazecie Uniwersyteckiej UŚ”. Zachęcamy do przypomnienia sobie artykułu „Sejsmiczny totolotek” (nr 5 [225] z lutego 2015).

10. Asam (Indie) – 15 sierpnia 1950
Do trzęsienia na pograniczu indyjskiego stanu Asam i Tybetu doszło 15 sierpnia, kiedy Indie obchodziły po raz trzeci Dzień Niepodległości. Jego magnituda wynosiła 8,6, a epicentrum znajdowało się w okolicach tybetańskiej miejscowości Rima. Po obu stronach granicy indyjsko-chińskiej zginęło według różnych źródeł od 1500 do 3300 osób. Było to szóste najsilniejsze trzęsieni ziemi w XX wieku i największe niespowodowane subdukcją oceaniczną (zjawiskiem wchodzenia jednej płyty tektonicznej pod drugą), a zdarzeniem dwóch płyt kontynentalnych.

9. Północno-zachodnie wybrzeże Sumatry (Indonezja) – 28 marca 2005
Tylko trzy miesiące po straszliwym kataklizmie tsunami z 26 grudnia 2004 (patrz miejsce 3.) Indonezję nawiedził kolejny kataklizm – ponad 1000 osób zginęło, a setki innych zostało rannych w wyniku fal tsunami, które zniszczyły wybrzeża wysp Nias i Simeulue niedaleko północno-zachodnich wybrzeży Sumatry. Trzęsienie o magnitudzie 8,6 powstało na dnie Oceanu Indyjskiego w miejscu, w którym płyta indoaustralijska wchodzi pod płytę euroazjatycką w okolicach Rowu Sundajskiego – podobnie było w przypadku katastrofy sprzed kwartału.

8. Wyspy Szczurze (Alaska, USA) – 4 lutego 1965
Epicentrum tego wstrząsu o magnitudzie 8,7 znajdowało się w okolicach Wysp Szczurzych (grupa wysp na zachodnim krańcu archipelagu Aleutów), w pobliżu granicy pomiędzy płytami północnoamerykańska i pacyficzną. Aż dziw bierze, że tak silne trzęsienie ziemi nie pociągnęło za sobą ofiar śmiertelnych, a „tylko” spowodowane tsunami straty materialne na pobliskich wyspach – Shemya, Attu, Adak i Amczitka.

7. Wybrzeże Ekwadoru – 31 stycznia 1906
W sejsmografii anglosaskiej nazywane trzęsieniem ekwadorsko-kolumbijskim wystąpiło na Pacyfiku na wysokości miasta Esmeraldas i pochłonęło między 500 a 1500 ofiar w obu tych południowoamerykańskich krajach. Wstrząs o magnitudzie 8,8 wygenerował tsunami obserwowane w Japonii, na Hawajach, całym zachodnim wybrzeżu Ameryki Środkowej, a nawet w San Francisco. Trzęsienie wystąpiło na styku płyty Nazca z płytą południowoamerykańską.

6. Wybrzeże Chile – 27 lutego 2010
Jego hipocentrum znajdowało się 35 km pod dnem Oceanu Spokojnego, 8 km od wybrzeża chilijskiego regionu Maule. Jego magnituda to 8,8, a intensywne wstrząsy trwały aż trzy minuty. Trzęsienie odczuwalne było w  pięciu innych oprócz Maule regionach – Valparaíso, Metropolitanie, Libertadorze, Biobío, Araucaníi, a zatem łącznie przez prawie 80 proc. populacji Chile. Najmocniej ziemia zatrzęsła się w miastach Concepción, Arauco i Coronel, ale tylko nieco słabiej w stolicy kraju – Santiago. Drżenie odczuli mieszkańcy miast argentyńskich – Buenos Aires, Córdoby, Mendozy and La Rioja, a najdalej na północy fala sejsmiczna dotarła do oddalonego o 2400 km peruwiańskiego miasta Ica. Powstałe w wyniku trzęsienia tsunami zniszczyło kilka nabrzeżnych miejscowości w środkowo-południowym Chile, w tym port Talcahuano. Dewastująca fala, przed którą ostrzeżenia wydano w 53 krajach, wyrządziła szkody w okolicach kalifornijskiego San Diego oraz w japońskim regionie Tōhoku – tamtejsze straty w rybołówstwie wyniosły 6,26 miliarda jenów (66,7 miliona dolarów). W wyniku tsunami bez prądu przez kilka dni pozostawało nawet 93 proc. Chilijczyków. Prezydent Michelle Bachelet ogłosiła stan klęski żywiołowej, a kontrolę nad najbardziej poszkodowanymi obszarami przekazała wojsku. Według oficjalnych danych zginęło 525 osób, 25 zostało uznanych za zaginionych, a 9 proc. ludności w regionach poszkodowanych w wyniku trzęsienia ziemi straciło swoje domy.

5. Kamczatka (Rosja) – 5 listopada 1952
Trzęsienie o magnitudzie 9,0 powstało 130 km na wschód od wybrzeża Kamczatki. Mierzące od 15 do 18 metrów fale tsunami zniszczyły wiele osiedli ludzkich w obwodach kamczackim i sachalińskim, największy dramat rozegrał się jednak w mieście Siewiero-Kurylsk na Kurylach. Trzęsienie wywołało trzy główne fale. Większość mieszkańców Siewiero-Kurylsk  zdołało uciec przed pierwszą falą na otaczające miasto wzgórza, nie spodziewając się następnego zagrożenia, wrócili do swoich domostw i zostali zabici przez falę drugą (trzecia była już na szczęście znacznie słabsza). Według wyliczeń ekspertów spośród ok. sześciotysięcznej populacji Siewiero-Kurylska tamtego tragicznego dnia życie straciło aż 2336 osób. Ocalonych przesiedlono w głąb kontynentalnej Rosji, a zabudowania z czasem odbudowano.

4. Wybrzeże regionu Tōhoku (Japonia) – 11 marca 2011
Jedno z najbardziej pamiętnych trzęsień ziemi w najnowszej historii ze względu na awarię elektrowni atomowej w Fukushimie, najsilniejsze trzęsienie ziemi w historii Japonii i czwarte najsilniejsze od kiedy w 1900 roku zaczęto przeprowadzać pomiary. Miało magnitudę 9,0, jego epicentrum znajdowało się na Pacyfiku ok. 70 km na wschód od półwyspu Oshika i ok. 130 km od Sendai (największego miasta regionu Tōhoku), a jego hipocentrum – na głębokości ok. 30 km. Fale tsunami, jakie dotarły do miasta Miyako w prefekturze Iwate, miały 40,5 metra wysokości i wdarły się aż 10 km w głąb lądu! Trzęsienie przesunęło największą japońską wyspę Honsiu o 240 cm na wschód, Ziemia przesunęła się na własnej osi o 10–25 cm, a wygenerowaną falę dźwiękową odnotował nisko orbitujący satelita GOCE (Gravity field and steady-state Ocean Circulation Explorer) – klimatologiczny i geofizyczny satelita Europejskiej Agencji Kosmicznej.

3. Północno-zachodnie wybrzeże Sumatry (Indonezja) – 26 grudnia 2004
Drugiego dnia świąt Bożego Narodzenia AD 2004 doszło do jednej z najtragiczniejszych w skutkach katastrof naturalnych w dziejach. U północno-zachodnich wybrzeży Sumatry w wyniku subdukcji płyty indyjskiej przez płytę birmańską doszło do potężnego trzęsienia ziemi, którego magnitudę ocenia się na 9,1–9,3. W jego następstwie powstała seria fal tsunami, które doszczętnie zniszczyła tereny nadmorskie 14 krajów położonych nad Oceanem Indyjskim i zabiły od 230 do 280 tysięcy ludzi – najwyższe z fal sięgały 30 metrów. Najbardziej ucierpiała Indonezja, potem Sri Lanka, Indie i Tajlandia. Sejsmografy odnotowały najdłuższe wstrząsy w dziejach nowoczesnej sejsmologii: od 8,3 do nawet 10 minut, co spowodowało, że wibracje były odczuwane na całej powierzchni naszej planety, a w różnych miejscach doszło do małych trzęsień. Epicentrum znajdowało się między wspomnianą już wyspą Simeulue a Sumatrą. Oprócz katastrofy naturalnej cały obszar południowowschodniej Azji został dotknięty także katastrofą humanitarną. Na rzecz poszkodowanych zebrano wówczas 14 miliardów dolarów.

2. Zatoka Księcia Williama (Alaska, USA) – 27 marca 1964
Nazywane także wielkim trzęsieniem alaskim lub trzęsieniem wielkopiątkowym, ponieważ doszło do niego w Wielki Piątek AD 1964. Trwało 4 minuty 38 sekund, miało magnitudę 9,2 i zabiło ok. 140 osób. Upłynnienie gruntu, szczeliny, osuwiska i inne przekształcenie powierzchni spowodowały ogromne straty materialne. Bardzo ucierpiało oddalone o 120 km od epicentrum największe miasto Alaski – Anchorage, gdzie okazało się, że cała infrastruktura – mieszkalna i publiczna – nie była dostosowana do funkcjonowania w rejonie zagrożenia trzęsieniami ziemi, zwłaszcza w okolicach Knik Arm – drogi wodnej w północnozachodniej części Zatoki Alaska. Kodiak, inna ważna miejscowość stanu, została wypiętrzona o ponad 9 metrów, jeszcze inne okolice zapadły się o blisko 2,5 metra. Położony nad Zatoką Księcia Williama port Valdez zdewastowały podwodne osuwiska, które zniszczyły doki i cumujące tam wówczas statki. Fale tsunami o wysokości ponad 8 metrów zabiły 23 osoby w pobliskiej miejscowości Chenega, a reszta z jej nielicznej populacji przeżyła tylko dzięki ucieczce na pobliskie pagórki. Wywołane wstrząsami tsunami dało się we znaki nie tylko mieszkańców wybrzeża Alaski w Whittier, Seward czy Kodiak, ale także w kanadyjskiej prowincji Kolumbia Brytyjska, amerykańskich stanach Waszyngton, Oregon, Kalifornia i Hawaje oraz w Japonii. Różne następstwa tego trzęsienia były odczuwalne na całym świecie.

1. Valdivia (Chile) – 22 maja 1960
Najsilniejszy wstrząs tektoniczny w historii świata miał magnitudę 9,4–9,6, jego epicentrum znajdowało się w okolicach Lumaco, ale najbardziej poszkodowanym miastem była Valdivia, położona 700 km na południe od stolicy Chile – Santiago. Ziemia trzęsła się wtedy ok. 10 minut, a wywołane wstrząsem tsunami nawiedziło południowe wybrzeża Chile (fale o wysokości 25 metrów), Hawaje, Japonię, Filipiny (do obu krajów znajdujących się 10 tysięcy km od epicentrum dotarły fale o wysokości prawie 11 metrów), wschodnią Nową Zelandię, południowo-wschodnią Australię oraz Aleuty. Do dzisiaj istnieją spore rozbieżności w szacowaniu skutków katastrofy – liczba zabitych waha się według różnych źródeł od tysiąca do sześciu tysięcy, a straty materialne wyceniało się w latach 60. na kwotę od 400 do 800 milionów dolarów (z uwzględnieniem dzisiejszej inflacji to między 3,2 a 6,4 miliarda dolarów!). Mimo ogromnych zniszczeń i wbrew sceptycyzmowi sportowej opinii publicznej Chile nieco ponad dwa lata później zorganizowało mistrzostwa świata w piłce nożnej, które okazały się nie tylko sukcesem organizacyjnym, ale i sportowym – reprezentacja gospodarzy zajęła trzecie miejsce. Sukcesu nie doczekał jednak najbardziej zdeterminowany Chilijczyk – Carlos Dittborn, prezes tamtejszej federacji piłkarskiej, zmarł na atak serca na 32 dni przed turniejem.

Opracowano na podstawie artykułu „10 Biggest Earthquakes in History” opublikowanego na portalu Geology Page