2500 lat temu trzęsienie ziemi zmieniło bieg Gangesu
Zasilająca największą deltę na świecie potężna rzeka Ganges przepływa przez niziny w Indiach i Bangladeszu, gdzie obecnie mieszka 156 milionów ludzi. Centralne koryto rzeki w delcie nie zmieniało się od wieków. Nowe badania sugerują jednak, że do dramatycznych zmian doszło 2500 lat temu, kiedy region nawiedziło potężne trzęsienie ziemi. Naukowcy, którzy wyniki swoich badan opisali w czasopiśmie „Nature”, twierdzą, że podobna zmiana wywołana trzęsieniem ziemi w rejonie Gangesu może współcześnie doprowadzić do gigantycznych powodzi.
Rzeki czasami przekraczają swoje brzegi i omijają wcześniej istniejące meandry, tworząc nowe koryto. Takie zjawisko znane jest pod nazwą awulsji. To podstawowy proces budowania delt, który podtrzymuje przybrzeżne krajobrazy poprzez redystrybucję sedymentacji osadów w czasie, aby zrównoważyć osiadanie basenu, wzrost poziomu morza i lokalną agradację pasów kanałów. Awulsja powstaje, gdy pasy kanałów stają się wyniesione w stosunku do ich terenów zalewowych i zmieniają swój bieg. Mechanizm ten jest w dużej mierze wspierany przez autogeniczne procesy rzeczne, ale siły allogeniczne, takie jak deformacje tektoniczne lub trzęsienia ziemi, mogą przyczyniać się do wypierania rzek w aktywnych sejsmicznie basenach. W regionach takich jak Himalaje, trwająca kolizja, wypiętrzanie i erozja wytworzyły grube sekwencje osadowe zarówno na przedpolu, jak i w basenach kontynentalnych, które sąsiadują z aktywnymi strefami sejsmogenicznymi. Do największych i najbardziej zaludnionych basenów należą główne doliny rzek i ich przybrzeżne systemy delt, w tym Indus, Ganges, Brahmaputra i Ayeyarwady.
Zazwyczaj proces awulsji jest długotrwały, przebiega przez dziesięciolecia, a rzeka stopniowo przesuwa swoje brzegi. Częściej takiemu procesowi ulegają mniejsze kanały rzeczne. Tak potężna rzeka, jak Ganges nie zmienia się tak łatwo. Ryzyko sejsmiczne dla takich nizin jest powszechnie znane, ale dotąd żadna awulsja w deltach nie została odnotowana.
Naukowcy na taki przypadek natknęli się w regionie, w którym badali jeden ze starych kanałów Gangesu. Udało się go namierzyć dzięki zdjęciom satelitarnym. Znajduje się około 100 kilometrów na południe od Dhaki, stolicy Bangladeszu. Podczas prac geologicznych odkryli charakterystyczne struktury sedymentacyjne – pionowe kolumny piasku wystające z błota. Struktury takie zwane są sejsmitami i tworzą się, gdy trzęsienia ziemi wstrząsają warstwami osadów. Pobrane próbki sejsmitów poddano badaniom. Wykorzystano technikę datowania optycznego stymulowania luminescencją do określenia, kiedy ziarna piasku lub błota znajdowały się ostatnio na powierzchni. Okazało się, że warstwy, w które wniknęły sejsmity, zostały zasypane w wyniku trzęsienia ziemi 2500 lat temu. Podobna analiza wykazała, że ostatni osad zdeponowany w starym kanale Gangesu miał dokładnie ten sam wiek. Ziarna piasku w drugim kanale znajdującym się 85 kilometrów w dół rzeki również datowane są na 2500 lat temu. Badacze uznali, że trzęsienie ziemi spowodowało awulsję, pierwszą znaną w delcie.
Bangladesz znajduje się w regionie aktywnym sejsmicznie, co oznacza, że do podobnego trzęsienia ziemi może dojść powtórnie. To niezwykle ważny wniosek, biorąc pod uwagę, że w regionie delty zamieszkuje wiele milionów ludzi. Do podobnego przypadku, ale na mniejszą skalę doszło w 2008 roku, kiedy rzeka Kosi, dopływ Gangesu, wystąpiła z brzegów po ulewnych deszczach monsunowych (nie po trzęsieniu ziemi). Zginęło wówczas ponad 500 osób w indyjskim stanie Bihar, a ewakuowano milion. Incydent był wówczas uważany za najtragiczniejszą indyjską powódź od 50 lat. Wylanie Gangesu spowodowane trzęsieniem ziemi mogłoby przynieść znacznie gorsze konsekwencje. Dlatego naukowcy zwracają uwagę na konieczność dalszych badań, które będą mogły pomoc w łagodzeniu zagrożeń powodziowych w delcie Gangesu.
Opracowano na podstawie:
Ancient earthquake likely rerouted the Ganges River
Cascading hazards of a major Bengal basin earthquake and abrupt avulsion of the Ganges River
