Nowe daty w sprawie australopiteka
Przez długie lata uważano, że australopitek – wczesny przodek człowieka – zamieszkujący Afrykę południową był o milion lat młodszy niż gatunek australopiteka z Afryki wschodniej. Nowe badania ustaliły jednak, że jest to pomyłka wynikająca z datowania na podstawie osadów, które były młodsze niż szczątki, które otaczały. Wygląda na to, że Australopithecus africanus i Australopithecus afarensis byli „rówieśnikami” sprzed około 3,5 miliona lat.
Skamieniałe szczątki bardzo wczesnych przodków człowieka znalezionych w Afryce południowej są o milion lat starsze niż dotąd przypuszczano. To znaczy, że człowiekowaty australopitek gatunku Australopithecus africanus, żył już w tym samym czasie na terenach dzisiejszego RPA, co przedstawiciele innej inna gałęzi tego samego rodzaju, zamieszkujący Afrykę wschodnią, gdzie znaleziono słynną Lucy, najbardziej kompletny okaz Australopithecus afarensis.
W jaskiniach zespołu Sterkfontein w prowincji Gauteng na południowy wschód od Johannesburga, stolicy Republiki Południowej Afryki, znajduje się stanowisko archeologiczne, w którym znaleziono więcej skamieniałości australopiteków niż w jakimkolwiek innym miejscu na świecie. Pośród nich była też “Mrs Ples”, posiadaczka najbardziej kompletnej ze znalezionych dotąd czaszek australopiteka afrykańskiego, znaleziona w roku 1947.
Dotychczasowe metody datowania umieszczały Panią Ples i inne szczątki znalezione w tej samej jaskini na linii czasu 2,1 do 2,6 miliona lat przed nami. „Coś w tym wszystkim jednak nie pasowało” – mówi jeden z autorów publikacji w Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), Laurent Bruxelles, archeolog i geomorfolog z University of the Witwatersrand w Johannesburgu.
Badaczom wydało się dziwne, że w czasie, gdy w innych częściach Afryki funkcjonował już Homo habilis, to na południu australopitek zachował się tak długo. Najbardziej znane okazy australopiteka, znalezione w Afryce wschodniej (Australopithecus afarensis), były też znacznie starsze. Słynny „Mała Stopa”, dla przykładu, miał 3,67 miliona lat. W jaskiniach, gdzie znaleziono Mrs Ples nie było jednak śladów Homo habilis ani innych, późniejszych form człowiekowatych, więc wydawało się jasne, że po prostu austrolopitek utrzymał się tam dłużej, nie wyparty przez inne, sprawniejsze gatunki.
Kolejną wskazówką do ponownych badań był jednak fakt, że między Małą Stopą a Panią Ples nie było dużej różnicy w warstwach osadowych, w których zostali znalezieni. Dlaczego więc jednak zbadane osady, otaczające szczątki (przy tak dawnych skamieniałościach mierzy się wiek osadów, a nie samych szczątków) pokazywały wyraźne różnice w datach?
Badacze doszukali się odpowiedzi i wskazali nieprawidłowość we wcześniejszym badaniu – analizowano złoża mineralne nacieku kalcytowego, które były młodsze niż reszta minerałów i skał w jaskini.
W nowych badaniach użyto metody datowania izotopowego opartej na określaniu, jaki w danej skali jest poziom rzadkich izotopów, które pozostają w skałach zawierających kwarc bombardowanych promieniowaniem kosmicznym.
Te badania przyniosły zupełnie inne niż poprzednie wyniki. Naukowcy ustalili, że Pani Ples i inni przedstawiciele gatunku Australopithecus africanus zamieszkujący jaskinie zespołu Sterkfontein żyli około 3,4-3,7 miliona lat temu. Byli więc – mniej więcej – współcześni gatunkowi Australopithecus afarensis z Afryki wschodniej, a nawet nieco starsi od jej najbardziej znanej przedstawicielki, Lucy, która urodziła się prawdopodobnie około 3,2 miliona lat temu.
Co to oznacza dla naszego myślenia o przeszłości? W poszukiwaniu właściwych przodków człowieka, z których wyewoluował rodzaj Homo, dotąd zawsze patrzono w kierunku Afryki wschodniej. Południowy australopitek wydawał się zbyt młody, by móc przejść ewolucję w kierunku Homo. Czy to przesunięcie na linii czasu zmienia tę perspektywę?
– Na przestrzeni milionów lat oba afrykańskie gatunki miały czas, by podróżować, a dzieliło je zaledwie 4000 kilometrów – mówi Laurent Bruxelles. – Być może mogły się też krzyżować. Łatwo możemy sobie wyobrazić wspólną ewolucję w Afryce.
Badacze odnoszą się tym komentarzem do zyskującego coraz większą popularność przekonania, że ewolucja człowieka w Afryce była bardzo złożonym i niejednorodnym, nielinearnym procesem.
– Nasze drzewo rodzinne to raczej nie drzewo, a poplątany krzak, jak mówił zwykle nasz przyjaciel, Yves Coppens – przypomina Bruxelles, wspominając zmarłego niedługo przed publikacją artykułu, dokładnie 22 czerwca 2022 roku, słynnego paleontologa, współodpowiedzialnego za odkrycie Lucy.
Badania: Cosmogenic nuclide dating of at Sterkfontein, South Africa, Proceedings of the National Academy of Sciences (2022). DOI: 10.1073/pnas.2123516119.
Opracowano na podstawie artykułu Early human ancestors one million years older than thought opublikowanego na portalu Phys.org.
