Ten gigantyczny dinozaur był postrachem swoich czasów
Na pustyni Kyzył-kum w Uzbekistanie odnaleziono skamielinę szczęki dinozaura, który żył 90 milionów lat temu. Nie byłoby w tym nic dziwnego, ale okazało się, że ten drapieżnik o długości ok. 8 metrów, wadze ok. 1 tony i z zębami podobnymi do noży siał postrach wśród innych dinozaurów, w tym wczesnych krewniaków legendarnych tyranozaurów.
Pomimo swojej straszliwej reputacji, tyranozaury nie zawsze były największymi czy najbardziej zaciekłymi drapieżnikami w mezozoicznym świecie. Przez dziesiątki milionów lat wcześniejsi krewni tyranozaura żyli w cieniu większych drapieżników – jaszczurów z zębami rekinami, czyli karcharodontozaurów. Karcharodontozaury to grupa średnich i dużych drapieżnych teropodów, występujących na całym świecie w okresie kredy. Teropody prawdopodobnie były drapieżnikami wierzchołkowymi Azjoameryki we wczesnej górnej kredzie (turonie), przed pojawieniem się tyranozaurów.
Odkrycia dokonał zespół paleontologów: Kohei Tanaka (University of Tsukba), Otabek Ulugbek Ogli Anvarov (University of Tsukuba), Darla K. Zelenitsky (University of Calgary), Akhmadjon Shayakubovich Ahmedshaev (State Geological Museum of the State Committee of the Republic of Uzbekistan on Geology and Mineral Resources, Tashkent) i Yoshitsugu Kobayashi (Hokkaido University, Sapporo).
Nowy gatunek dinozaura został nazwany Ulughbegsaurus uzbekistanensis oraz opisany 8 września 2021 roku w prestiżowym czasopiśmie „Royal Society Open Science”.
Jak dotąd dinozaur znany jest tylko z jednej kości – górnej części szczęki odkrytej w piaszczystych zakątkach pustyni Kyzył-kum. Niemniej jednak szczegóły anatomiczne kości wskazują, że należała ona do największego drapieżnika swojego środowiska. Ulughbegsaurus nie jest pierwszym dinozaurem znalezionym w okolicy. Skamielina została zachowana w czymś, co paleontolodzy nazywają formacją Bissekty, stosie skał liczących od 90 do 92 milionów lat, które przechowują szczątki dinozaurów rogatych, kaczodziobów, zauropodów o długich szyjach i innych.
– Formacja Bissekty to jeden z najbardziej znanych ekosystemów w Europie i Azji swoich czasów – mówi Darla K. Zelenitsky. – Do najbardziej godnych uwagi znalezisk w sekcji geologicznej należą kości Timurlengii, tyranozaura, który mierzył ponad 3 metry długości. To mniej więcej jedna trzecia długości ciała Ulughbegsaurusa.
Według paleontologów mogła istnieć złożona zależność między Ulughbegsaurusem i innymi mniejszymi drapieżnymi dinozaurami. Życie w towarzystwie tak dużego drapieżnika mogło uniemożliwić rozwój tyranozaurów.
Małe tyranozaury i duże karcharodontozaury znajdowano już wcześniej w innych stanowiskach kopalnych. Na przykład w liczącej 96 milionów lat skale w południowo-wschodnim stanie Utah paleontolodzy znaleźli kości dużego karcharodontozaura o imieniu Siats i małego tyranozaura o imieniu Moros. Ale nowe odkrycie jest najmłodszym przypadkiem tego mięsożernego dinozaura, który pochodzi z mało poznanego okresu tuż przed pojawieniem się tyranozaurów.
Paleontolodzy cały czas usiłują lepiej poznać i zrozumieć erę dinozaurów, chociaż nowe skamieliny wciąż rodzą nowe pytania. Przede wszystkim skupiają się na badaniu fragmentu czasowego kredy między około 80 a 125 milionów lat temu. Okres ten wydaje się bardzo ciekawy, gdyż zachodziły w nim istotne zmiany, m.in.: na półkuli północnej karcharodontozaury przeszły z drapieżników szczytowych do wymarłych, a pod ich nieobecność rządy przejęły tyranozaury, które zaczęły ewoluować w coraz większe osobniki.
Zelenitsky i jej współpracownicy prześledzili ten trend, przyglądając się rozmiarom ciała zarówno tyranozaurów, jak i allozauroidów, grupy dużych mięsożernych dinozaurów, do których należą karcharodontozaury. Na przykład około 160 milionów lat temu wczesny tyranozaur Guanlong ze starożytnych Chin został zdominowany przez znacznie większego Sinraptora. Ten sam związek jest widoczny we wczesnej kredzie, 125 milionów lat temu, kiedy tyranozaur Eotyrannus żył obok większego Neovenatora w prehistorycznej Anglii. Współwystępowanie Ulughbegsaurusa i małego tyranozaura Timurlengia wpisuje się w ten sam schemat.
Tylko w środowiskach, w których nie było dużych, konkurujących drapieżników, tyranozaury osiągały większe rozmiary. Na przykład około 125 milionów lat temu wczesnokredowe Chiny były domem dla dużego, długiego na 9 metrów tyranozaura zwanego Yutyrannus. Paleontolodzy nie odkryli w tych samych skałach żadnego innego dużego, konkurującego drapieżnika, co potwierdza fakt, że tyranozaury intensywnie rozwijały się tylko przy braku konkurencji. W skałach półkuli północnej sprzed około 80 milionów lat nie można już znaleźć karcharodontozaurów, zastąpiły je natomiast olbrzymie tyranozaury, takie jak Dynamoterror i Gorgosaurus.
Naukowcy nie wiedzą jeszcze, dlaczego karcharodontozaury utraciły swoją pozycję w świecie dinozaurów, która czyniła je głównymi drapieżnikami. Być może było to związane ze zmianami środowiskowymi, które zmieniły je w dinozaury roślinożerne.
Opracowano na podstawie:
New, Giant Carnivorous Dinosaur Was a Terror to Smaller Tyrannosaurs
A new carcharodontosaurian theropod dinosaur occupies apex predator niche in the early Late Cretaceous of Uzbekistan
