Malarstwo abstrakcyjne sprzed 73 tysięcy lat
W jaskini Blombos w Afryce Południowej znaleziono fragment nastarszego znanego nam rysunku. Krzyżujące się linie, narysowane przy pomocy ochry na niewielkim kamieniu, pozostawił po sobie nieznany artysta sprzed 73 tysięcy lat. Chociaż nie wiemy, co miały znaczy te równo postawione kreski, to są dla nas bardzo waznymi znakiem tego, że malarstwo naścienne rozwinęło się dużo wcześniej i w zupełnie innym miejscu, niż dotąd sądziliśmy.
Próby artystyczne człowieka sięgają paleolitu. Pierwsze poczynania w tym kierunku – przede wszystkim rycie i grawerowanie – pojawiły się co najmniej pół miliona lat temu. W pewnym momencie człowiek epoki kamienia rozpoczął eksperymenty z nową techniką – rysowaniem i malowaniem, które wymagały czegoś zupełnie nowego – barwnika. Jak dotąd najstarsze znane nam tego rysunki pochodziły sprzed 40 tysięcy lat, z terenów dzisiejszej Hiszpanii i Francji, a także – zupełnie niezależnie – z Indonezji. To słynne paleolityczne malowidła naskalne. Teraz badacze odkryli znacznie starsze dowody posługiwania się barwnikiem. W południowoafrykańskiej jaskini Blombos odkryto abstrakcyjny rysunek na niewielkim kamieniu – prawdopodobnie część większej całości. Jego wiek szacuje się na 73 tysiące lat.
Za pomocną barwnika ludzie oznaczali siebie i przestrzeń dookoła. Duże doświadczenie mieli w tym neandertalczycy, którzy są prawdopodobnie autorami wielu europejskich malowideł naskalnych. W luty tego roku (2018) na łamach „Nature” ogłoszono znalezienie w trzech hiszpańskich jaskiniach malowideł, których wiek szacuje się nawet na 65 tysięcy lat, a więc na długo przed przybyciem do Europy Homo sapiens. Odkrycie nie jest jednak jeszcze potwierdzone co do wieku, ponieważ wielu naukowców uważa zastosowaną metodę datowania za zbyt mało wiarygodną. Tym niemniej, długo uważano, że Homo sapiens nauczył się tej techniki właśnie od neandertalczyka, ale znaleziska w Indonezji (z 2014 roku) i najnowsze – z Afryki – zaprzeczają tej teorii, a przynajmniej wykluczają wyłączność tego kierunku.
Barwnikiem, którego używano najczęściej była ochra – pigment, który naturalnie występuje w postaci zwietrzeliny skalnej albo skały osadowej bogatej w żelazo. W hiszpańskich jaskiniach odnaleziono muszle, które służyły do przechowywania barwników. Kilka lat temu podobne dowody warsztatu malarskiego znaleziono w Blombos. Niedawno odkryto także rysunki – tu mamy bowiem do czynienia raczej z rysunkami niż malowidłami, a do ich powstania użyto ochrowych kredek – za pewne fragmentów skał osadowych. Odkrycie opisuje najnowszy numer czasopisma „Nature”.
Prehistoryczni ludzie gatunku Homo sapiens żyli w jaskini Blombos w Afryce Południowej mniej więcej między 100 a 72 tysięcy lat temu. Dzięki wcześniejszym odkryciom – m.in. koralików sporządzonych z morskich muszli – wiedziano już, że była to grupa o artystycznym usposobieniu. W 2011 roku znaleziono tam też pierwsze ślady malarskiego warsztatu – muszle ślimaka zawierające ślady ochry.
Teraz archeolodzy potwierdzili, że mieszkańcy jaskini byli także rysownikami. W złożach mających 73 tysiące lat zespół Christophera Henshilwooda z Uniwersytetu w Bergen w Norwegii odnalazł kamień o długości czterech centymetrów, na którym ochrową kredką narysowane jest dziewięć krzyżujących się linii. To pierwszy ślad tego, w jaki sposób mieszkańcy jaskini Blombos wykorzystywali pigment.
Nie jest to jednak komplenty obraz. Kamień – otoczak – był kiedyś częścią większej całości. Jak dużej, tego niestety, zdaniem badaczy, nie da się określić, bez odnalezienia kolejnych elementów. Być może rysunek był o wiele większy i zajmował większość płaskiej, wyszlifownej powierzchni. Zauważono natomiast, że krzyżujące się linie przypominają znelzione wcześniej wzory, wyryte w różnych miejscach jaskini. Wygląda to tak, jakby znak był powtarzany w różnych miejscach i za pomocą różnych technik. Może śto wiadczyć o tym, że miał istotne, symboliczne znaczenie. Jakie – tego niestety nie wiemy.
Badania opublikowano w czasopiśmie „Nature”, https://doi.org/10.1038/s41586-018-0514-3
Opracowano na podstawie artykułu World’s oldest drawing is Stone Age crayon doodle opublikowanego na portalu internetowy czasopisma "Nature", doi: 10.1038/d41586-018-06664-y
