Wymieranie i wypieranie neandertalczyka
Uznaje się, że wyginięcie neandertalczyków w Europie związane jest z wypieraniem ich przez Homo sapiens. Zdarzać się jednak mogło, że poszczególne populacje znikały niezależnie od kontaktu z naszymi przodkami. Dowody na to odkryli badacze z Muzeum Archeologicznego w Bilbao w Hiszpanii.
Neandertalczycy żyli kiedyś w wielu zakątkach świata. Między innymi bardzo licznie zasiedlali różne obszary Europy. Chociaż był to – jak wskazują badania – całkiem inteligentny gatunek, nie przetrwał próby czasu. Neandertalczycy zniknęli około 40 000 lat temu, ale wiele szczegółów ich wyginięcia wciąż pozostaje niejasnych. Żeby przybliżyć odpowiedź na pytanie, jak się to stało, że tak liczny gatunek, mający własną rozwiniętą kulturę zniknął całkowicie z powierzchni Ziemi, archeolodzy i antropolodzy badają sposób, w jaki populacje neandertalskie zmieniały się w ciągu ostatnich tysiącleci ich stnienia.
W ramach naukowych dociekań, hiszpańscy naukowcy uważnie przyjrzeli się rozmieszczeniu geograficznemu narzędzi tej grupy neandertalczyków, których ślady określa się jako kulturę szatelperońską (od groty w okolicach Chatelperon we Francji). Ta forma organizacji, unikalna dla niektórych populacji neandertalczyków we Francji i na Półwyspie Iberyjskim, budzi duże zainteresowanie u archeologów, jako schyłkowa kultura człowieka neandertalskiego.
Naukowcy zbadali ponad 5000 pozostałości narzędzi szatelperończyków ze stanowiska Aranbaltza II w pobliżu miejscowości Barrika na północnym Półwyspie Iberyjskim. Wszystkie datowane są na około 45 500 lat. Porównując to miejsce z innymi pobliskimi stanowiskami, na których znajdowano narzędzia neandertalskie, badacze doszli do wniosku, że coś nie pasuje w uporządkowanej jak dotąd chronologii rozwoju kultur neandertalskich – wytwory kultury szatelperońskiej nie pasują do starszych technologii występujących w tym regionie, tak jakby wcale z nich nie ewoluowały, jakby w ogóle nie miały z nią nic wspólnego. To doprowadziło naukowców do podejrzeń, że wytwórcy działający w ramach kultury szatelperońskiej nie przygotowywali swoich narzędzi opierając się na technologii istniejącej wcześniej na Półwyspie Iberyjskim. Wygląda raczej na to, że szatelperońskie rzemiosło powstało i rozwinęło się gdzieś indziej, przed migracją populacji do tego regionu.
Charakterystyczne cechy narzędzi kultury szatelperońskiej wielu badaczom sugerowały, że ich ukształtowanie było wynikiem wcześniejszego kontaktu z Homo sapiens. Tego gatunku nie było jednak w Hiszpanii w czasach, gdy zasiedlali ją neandertalczycy kultury szatelperońskiej. Teraz sprawa wydaje się jaśniejsza – do kontaktu między gatunkami dojść mogło na terenie dzisiejszej Francji, a neandertalczycy później, być może wyparci przez człowieka współczesnego, przywędrowali na Półwysep Iberyjski. I tu pojawia się interesująca okoliczność.
Z wykopalisk w Aranbaltza II badacze określają, że kiedy około 43 000 lat temu te grupy neandertalczyków zasiedlały Półwysep Iberyjski nie było tam już nikogo, kogo można by wyprzeć. Wszystko więc wskazuje na to, że hiszpańscy neandertalczycy kultury mustierskiej zniknęli, zanim nowa fala neandertalczyków przyszła na ich miejsce oraz zanim w tych okolicach pojawił się Homo sapiens. Nie mamy więc w tym przypadku do czynienia ani z wypieraniem, ani z inną wojną kultur czy gatunków. Długo rozwijająca się kultura mustierska (stopniowo szlifująca swoje umiejętności przez około 200 tysięcy lat), najwyraźniej z innego powodu znalazła się u kresu.
Przyczyny tego wyginięcia będą teraz szczegółowo badane. Naukowcy liczą na to, że uda się w ten sposób zrozumieć model wyjawiający nam zniknięcie neandertaczyka, który zaledwie w ciągu kilku tysięcy lat z gatunku dominującego w prawie całej Europie nagle stał się gatunkiem… historycznym.
Badania źródłowe: The intrusive nature of the Châtelperronian in the Iberian Peninsula, PLoS ONE (2022). DOI: 10.1371/journal.pone.0265219
Opracowano na podstawie artykułu Tools reveal patterns of Neandertal extinction in the Iberian Peninsula dostarczonego przez Public Library of Science i opubikowanego na portalu Phys.org.
