Średniowieczny rękopis rzuca nowe światło na legendy arturiańskie
Średniowieczne fragmenty rękopisów odkryte w Bristolu, które opowiadają część historii maga Merlina, jednej z najsłynniejszych postaci z legend arturiańskich, zostały zidentyfikowane przez naukowców z Uniwersytetów w Bristolu i Durham jako jedne z najwcześniejszych zachowanych przykładów opowieści.
Siedem fragmentów pergaminu zostało przypadkowo znalezionych na początku 2019 roku przez Michaela Richardsona z Biblioteki Zbiorów Specjalnych Uniwersytetu w Bristolu. Zostały wklejone w oprawy czterech wczesnonowożytnych tomów, opublikowanych w latach 1494–1502 i przechowywanych w kolekcji rzadkich książek Bristol Central Library.
Odnalezione pergaminy zawierają fragmenty starofrancuskiej sekwencji tekstów znanej jako cykl Wulgaty lub cykl Lancelota-Graala, datowany na początek XIII wieku. Części tego cyklu mogły być wykorzystane przez sir Thomasa Malory’ego (1415–1471) jako źródło jego Le Morte Darthur (dzieła po raz pierwszy wydrukowanego w 1485 roku przez Williama Caxtona), który jest głównym tekstem źródłowym dla wielu współczesnych powtórzeń legendy arturiańskiej w języku angielskim.
Znalezisko przyciągnęło znaczną uwagę mediów, a „Bristol Merlin” trafił na pierwsze strony gazet na całym świecie. Po odkryciu profesor Leah Tether, prezes Międzynarodowego Towarzystwa Arturiańskiego (oddział brytyjski) z Wydziału Anglistyki w Bristolu, jej mąż, historyk średniowiecza i specjalista od rękopisów dr Benjamin Pohl z Wydziału Historii Uniwersytetu oraz dr Laura Chuhan Campbell, specjalistka w dziedzinie starofrancuskich historii Merlina z Durham University, postanowili szczegółowo zbadać znalezisko i przeanalizować tekst, aby dowiedzieć się o nim czegoś więcej. Ich wspólne badania i odkrycia, które obejmują pełną transkrypcję i tłumaczenie tekstu na język angielski, zostały zebrane w nowej książce zatytułowanej The Bristol Merlin: Revealing the Secrets of a Medieval.
Analiza ujawniła również, w jaki sposób ręcznie pisane dokumenty trafiły do Bristolu, różnice w tekście w stosunku do poprzednich wersji opowieści, a dzięki zastosowaniu technologii obrazowania wielospektralnego naukowcy byli w stanie odczytać uszkodzone fragmenty tekstu niewidoczne gołym okiem, a nawet potrafili zidentyfikować rodzaj użytego atramentu. Pismo ze znalezionych fragmentów pergaminu poddano analizie paleograficznej, dzięki czemu naukowcy byli w stanie datować rękopis na lata 1250–1275. Sam tekst Suite Vulgate du Merlin został napisany około 1220–1225, co stawia manuskrypt z Bristolu w pozycji pierwotnej narracji. Dzięki anglojęzycznej adnotacji na marginesie stwierdzono również, że rękopis był w Anglii już w latach 1300–1350. Naukowcy doszli do wniosku, że strony trafiły do Anglii około 80 lat po ich napisaniu. Większość rękopisów tekstu, o którym wiadomo, że znajdowała się w Anglii w średniowieczu, została skomponowana po 1275 roku, więc jest to szczególnie wczesny przykład. Dzięki analizie językowej udało się też ustalić miejsce pochodzenia znalezionych fragmentów – stwierdzono, że pochodzą z północnej, prawdopodobnie północno-wschodniej Francji. Na podstawie analizy pisma odręcznego wysnuto wniosek, że zostały napisane przez dwie osoby. Może to oznaczać, że aby spisać legendę z doświadczonym skrybą pracował uczeń.
Oprócz odkrycia szczegółów dotyczących wieku rękopisu, zespół był również w stanie dowiedzieć się, w jaki sposób fragmenty znalazły się w książkach i jak same książki trafiły do Bristolu. Na podstawie opraw ksiąg, w których fragmenty pergaminu znalazły się jako wklejki (czterotomowa kopia dzieł francuskiego filozofa Jeana Gersona, wydrukowana w latach 1494–1502), zespół był w stanie wywnioskować, że fragmenty i rękopis, z którego pochodziły, trafiły na stos makulatury w Oksfordzie lub Cambridge, a następnie – około 1520 roku – pergamin został poddany ponownemu wykorzystaniu i użyty jako materiał wiążący w innym dziele. Następnie książki trafiły do biblioteki publicznej w Bristolu, stało się to jakiś czas po utworzeniu kolekcji w 1613 roku. Jak wyjaśniają uczeni, prawdopodobnie droga do Bristolu wiodła przez arcybiskupa Yorku Tobiasa Matthew, współzałożyciela biblioteki. Przed objęciem tej funkcji Matthew był dziekanem i biskupem Durham. Zebrał wówczas dużo książek należących wcześniej do mnichów, z których wiele miało oprawy z Oksfordu, ponieważ wielu mnichów z Durham studiowało w Durham College w Oksfordzie (obecnie Trinity College). Swoją kolekcję po śmierci w 1628 roku Matthew pozostawił bibliotece. Do 2019 roku książka przebywała tam, aż znalazł ją Michael Richardson, bibliotekarz specjalizujący się w zbiorach specjalnych.
Zespół naukowców odkrył, że spisana opowieść różni się od innych wersji historii Merlina w kilku kluczowych sprawach. Trzeba zaznaczyć, że istnienie około 200 wersji Cyklu Wulgaty, napisanych przez różnych skrybów, którzy kopiując tekst, korygowali go lub dodawali coś od siebie, stąd rozbieżności w poszczególnych wersjach. Król Artur po raz pierwszy pojawił się w Historia Brytów (łac. Historia Brittonum), dziele historycznym spisanym w w 829 lub 830 roku, którego autorstwo przypisywane jest walijskiemu mnichowi Nenniuszowi. W tekście tym Merlin opisany jest jako watażka lub chrześcijański żołnierz. Dopiero późniejsze relacje z XII wieku dodały do legendy nowe elementy, takie jak opieka Merlina nad Arturem.
W niektórych fragmentach odnalzionego rękopisu pojawiły się dłuższe, bardziej szczegółowe opisy działań różnych postaci – szczególnie w odniesieniu do opisów bitew. Jednym z przykładów sytuacja, gdy Merlin podaje instrukcje, kto poprowadzi każdą z czterech dywizji armii Artura. Postaci odpowiedzialne za każdą dywizję różnią się od tych występujących w innych znanych wersjach legendy. Niekiedy zmieniano tylko drobne szczegóły – np. Król Claudas w wersji spotykanej we współczesnych wydaniach jest ranny w uda, podczas gdy w odnalezionych fragmentach nie mówi się o charakterze rany, co może prowadzić do odmiennych interpretacji tekstu ze względu fakt, że określenia ‘rany na udach” często używano jako metafory impotencji lub kastracji. Innym przykładem jest nieco stonowana, w porównaniu z pozostałymi wersjami, relacja o intymnym spotkaniu Merlina z czarodziejką Vivianą, znaną czytelnikom Malory’ego jako Pani Jeziora. Mówiąc inaczej, opis jest pozbawiony „nieprzyzwoitych” skojarzeń.
Wizerunek Merlina na przestrzeni wieków diametralnie się zmienił. We współczesnych wersjach legend o królu Arturze Merlin jest przede wszystkim mądrym doradcą króla. W najwcześniejszych jednak historiach był moralnie wątpliwym jasnowidzem posiadającym magiczne moce, a nawet przerażającym małym chłopcem, którego ojciec jest diabłem.
Badania nad rękopisem przyniosły dużo nowej wiedzy na temat rozwoju legendy o Merlinie. Uświadomiły także naukowcom, jak duży jest potencjał lokalnych zbiorów rękopisów i rzadkich książek w Bristolu, szczególnie w Bristol Central Library, gdzie wiele niezidentyfikowanych fragmentów rękopisów czeka na odkrycie.
Opracowano na podstawie:
Bristol manuscript fragments of the famous Merlin legend among the oldest of their kind
Rediscovered Medieval Manuscript Offers New Twist on Arthurian Legend
