Porozumienia ponad gatunkami (szympansów)
Gdyby bonobo i szympans zwyczajny spotkały się twarzą w twarz, prawdopodobnie rozumiałyby nawzajem swoje gesty. W artykule opublikowanym właśnie w „PLOS Biology” badacze z Uniwersytetów w St. Andres, Yorku i Kyoto dowodzą, że wiele gestów używanych przez bonobo i szympansy zwyczajne mają to samo znaczenie.
Bonobo i szympans zwyczajny to blisko spokrewnione ze sobą dwa gatunki szympansa, które ewolucyjnie oddzieliły się od siebie prawdopodobnie około 1–2 milionów lat temu. Mieszkają też stosunkowo niedaleko od siebie w Afryce Środkowej (szympans zwyczajny występuje też w Afryce zachodniej), ale oddziela je rzeka Kongo i stąd ich terytoria nie pokrywają się.
Już wcześniej wiadomo było, że używają wielu podobnych gestów w komunikacji, ale skala tego zjawiska zaskoczyła naukowców. W najnowszych badaniach udało się zdefinować znaczenia wielu gestów szympansa bonobo. Naukowcy obserwowali, jakie reakcje wywołuje dany gest i czy wykonujący go osobnik jest zadowolony z tej reakcji. Na przykład, jeśli jeden szympans wystawiał rękę w stronę drugiego, ten wspinał się na jego plecy. Wówczas pierwszy cofał swój gest i sprawiał wrażenie zadowolonego. W ten sposób ustalono, że gest oznacza „wejdź na mnie”.
Dzięki długim i uważnym obserwacjom badacze mogli stworzyć systematykę 33 gestów szympansa bonobo, do których można było przypisać konkrentne znaczenie, a następnie porównać je ze znanymi już gestami szympansa zwyczajnego. Okazało się, że większość gestów miała takie samo znaczenie u obu gatunków.
– Pokrywanie się znaczeń gestów u bonobo i szympansa zwyczajnego jest bardzo wyraźne i może oznaczać, że te znaki są biologicznie uwarunkowane – wyjaśnia Kristy Graham, doktor psychologii na Uniwersytecie w Yorku, główna autorka badań. – W przyszłości chcemy dowiedzieć się więcej o rozwoju gestów i ich znaczeń w cyklu życia.
Zespół dr Graham od połowy 2017 roku prowadzi także równolegle badania, w których sprawdza, do jakiego stopnia nasz gatunek dzieli z szympansami – naszymi najbliższymi krewnymi – wspólne biologiczne uwarunkowania w zakresie gestów. Na stronie internetowej projektu „The Great Ape Dictionary” (http://greatapedictionary.ac.uk) gromadzone są materiały związane z tymi badaniami. Można tam znaleźć sporo krótkich filmów, rejestrujących gesty szympansów, niestety bez ich „słownikowego” objaśniania. Przeprowadzono też dwa eksperymenty, w których każdy mógł wziąć udział. W jednym przypadku chodziło o sprawdzenie, czy potrafimy rozpoznać znaczenie gestów wykonaywanych przez szympansy, a w drugim – czy na podstawie rysów twarzy człowiek potrafi dostrzec powiązania rodzinne u szympansów. Niestety, obecnie oba testy są już niedostępne, a równocześnie nie zostały jeszcze opublikowane ich wyniki.
Badania źródłowe: Kirsty E. Graham et al, Bonobo and chimpanzee gestures overlap extensively in meaning, „PLOS Biology” (2018). DOI: 10.1371/journal.pbio.2004825
Opracowano na podstawie artykułu „Bonobo and chimpanzee gestures share many meanings” opublikowanego na portalu phys.org.
