Planeta krążąca wokół dwóch gwiazd
Astronomowie odkryli kolejną egzoplanetę znajdującą się w strefie zamieszkalnej. Co ciekawe, planeta krąży wokół podwójnego układu gwiezdnego. Znalezisko było możliwe dzięki programowi Planet Hunters TESS, w którym niezawodowi naukowcy-obywatele przeszukują dane z teleskopu i informują badaczy o ciekawych znaleziskach.
Astronomowie wsparci przez amatorskich „naukowców obywatelskich” odkryli egzoplanetę znajdującą się w strefie zamieszkalnej niezwykłego układu gwiezdnego, złożonego z dwóch gwiazd. Być może w układzie jest więcej interesujących planet.
Planeta wielkości Neptuna została zauważona, kiedy przelatywała przed tarczą swojej gwiazdy, czasowo ograniczając siłę docierającego o nas jej światła. Taka „metoda tranzytowa” jest częstym sposobem na identyfikowanie planet, szczególnie tych, których orbita ciasno przebiega wokół gwiazdy. Planety, które okrążają swoją gwiazdę w stosunkowo niewielkim oddaleniu częściej niż inne, znajdują się pomiędzy światłem gwiazdy a ziemskim obserwatorem. To właśnie wtedy jesteśmy w stanie dostrzec odległe planety – one same nie są dla nas widoczne, ale dostrzegamy punktowe przygaśnięcie samej gwiazdy, trochę tak jak przy obserwowanym z Ziemi zaćmieniu Słońca.
Tegu typu planety mają jeszcze jedną ważną cechę – bliskość energodajnej gwiazdy potencjalnie umożliwia istnienie na nich życia. Mówimy wtedy, że planeta znajduje się w „strefie zamieszkiwalnej” (ang. habitable zone), czyli w takiej, na której warunki mogą być podobne do ziemskich, znajdującej się w odpowiedniej odległości od gwiazdy, by na powierzchni mogła utrzymywać się woda w stanie ciekłym.
Rok orbitalny odkrytej egzoplanety (tj. planety spoza naszego Układu Słonecznego) wynosi 272 dni, czyli jest trochę krótszy niż rok ziemski. Cały układ jest interesujący z kilku powodów.
Gwiazda, wokół której krąży planeta jest najjaśniejszą gwiazdą, w orbicie której odkryto jak dotąd planetę. Co więcej, badacze podejrzewają, że w bardzo niewielkiej odległości od gwiazdy krąży jeszcze jedna planeta, której rok orbitalny trwa jedynie 34 dni. Najciekawsze jest jednak to, że wokół gwiazdy krąży… jeszcze jedna gwiazda.
Tego typu układy gwiezdne ze zidentyfikowanymi planetami są bardzo rzadkie, a przez to cenne dla naukowców, którzy z obserwacji nietypowych zjawisk mogą wzbogacić swoją wiedzę o typowych zjawiskach, takich jak powstawanie planet.
Nowoodkryta planeta ma swoją formalną nazwę: TOI 4633 c. Jednak naukowcy zdecydowali, że nadadzą jej imię Percival (pol. Parsifal), po jednym z rycerzy Okrągłego Stołu (lub jak wolą niektórzy, po jednym z bohaterów powieści o Harrym Potterze). Gwiazda została po raz pierwszy zidentyfikowana przez naukowców-obywateli przeglądających dane zebrane przez satelitę NASA Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS). Działający w oparciu o dostarczane przez TESS program Planet Hunters umożliwia każdemu posiadaczowi komputera podłączonego do Internetu wyszukiwanie nieodkrytych planet. Znalezisko i opracowane dane zaprezentowano w artykule naukowym opublikowanym 30 kwietnia (2023) w czasopiśmie „The Astrophysical Journal”.
Naukowcy-obywatele to nie profesjonalni badacze, tylko osoby, które swój wolny czas poświęcają na uczestnictwo w otwartych dla nich projektach naukowych, w ten sposób pomagając instytucjonalnym badaczom przeglądać i sortować ogromne zbiory danych i od czasu do czasu dokonując samodzielnych odkryć. Do projektu Planet Hunters do dziś zaangażowało się łącznie ponad 43 tysiące wolontariuszy z 90 różnych krajów. Razem udało im się odkryć i skatalogować 25 milionów obiektów. Tym razem szczęśliwym znalazcą być Duńczyk, Simon Bentzen, pracujący dla Planet Hunters od 2018 roku. Oprócz niego tę samą planetę oznaczyło 14 innych osób, co poruszyło do działania Norę Eisner i współpracujący z nią zespół astronomów z Flatiron Institute's Center for Computational Astrophysics w Nowym Jorku. Pierwsze obserwacje naukowców umożliwiły dostrzeżenie drugiej planety. Natomiast dopiero po bliższej obserwacji badawcze zrozumieli, że to, co uważali za pojedyncza gwiazdę, jest w istocie układem dwóch orbitujących wokół siebie gwiazd.
Badania: Nora L. Eisner et al, Planet Hunters TESS. V. A Planetary System Around a Binary Star, Including a Mini-Neptune in the Habitable Zone, The Astronomical Journal (2024). DOI: 10.3847/1538-3881/ad1d5c
Projekt Planet Hunters TESS: https://www.zooniverse.org/projects/nora-dot-eisner/planet-hunters-tess
Opracowano na podstawie artykułu Citizen scientists help discover record-breaking exoplanet in binary star system opublikowanego na portalu Phys.org
