George Gamow (1904–1968) amerykański fizyk jądrowy i kosmolog pochodzenia rosyjskiego, jeden ze współtwórców teorii Wielkiego Wybuchu, popularyzator nauki, wiele lat temu stworzył postać sympatycznego Pana Tompkinsa, urzędnika bankowego, którego wielce nudzą wykłady. 

George Gamow, Russell Stannard: „Nowy świat Pana Tompkinsa”, Kraków 2017
Autor:
George Gamow, Russell Stannard
Wydawnictwo:
Copernicus Center Press
Miejsce i rok wydania:
Kraków 2017

Niczym Alicja w krainie czarów zasypia i udaje się do świata „zaczarowanego”, w którym wszystko jest możliwe. Przeżywa tam niezwykłe przygody, a są one próbą prostego wyjaśnienia skomplikowanych praw fizyki. Pierwsze opowieści o Panu Tompkinsie zostały przyjęte bardzo przychylnie, jak się okazało, opowiadanie o fizyce i jej prawach, może być interesujące nie tylko dla znawców tematu.

I oto po wielu latach Pan Tompkins powraca w nowej, uaktualnionej wersji. Dlaczego uaktualnionej? Książka zatytułowana Pan Tompkins w krainie czarów została opublikowana w 1940 roku przez Cambridge University Press. Jej kontynuacją była książka Pan Tompkins poznaje atom, która ukazał się w 1944 roku. Następnie obie publikacje George Gamow uzupełnił, poprawił i uaktualnił, a następnie wydano je wspólnie.

Od tego czasu stan naszej wiedzy w dziedzinie fizyki znacznie się zmienił. Czarne dziury, kosmiczne promieniowanie tła, akceleratory cząstek, fale grawitacyjne, bozon Higgsa to tematy, które nie mogły się przecież pojawić w opowieściach Gamowa. Uwspółcześnieniu opowieści o przygodach Pana Tompkinsa podjął się zatem Russell Stannard, emerytowany fizyk, laureat Nagrody Templetona, autor książek popularnonaukowych. Fizyk nie tylko uzupełnił opowieści w zakresie naszej obecnej wiedzy, ale również uwspółcześnił język i wprowadził zmiany w niektórych fragmentach, aby opisywane sytuacje wpisywały się w obecne normy kulturowe i społeczne. Pojawiają się również nowe ilustracje konieczne do zilustrowania najnowszych odkryć.

Nowy świat Pana Tompkinsa porusza wiele tematów ważkich we współczesnej fizyce. Książkę otwiera opowieść o teorii względności Einsteina (nawiązująca do jego słynnego eksperymentu myślowego). Czytelnikowi przypomniane zostają także inne słynne eksperymenty np. Michelsona i Morleya, mający na celu zaobserwowanie wpływu ruchu Ziemi na prędkość światła (który dowiódł, że prędkość światła jest dokładnie taka sama we wszystkich kierunkach) czy paradoks bliźniąt (eksperyment myślowy ilustrował efekt określany jako relatywistyczna dylatacja czasu, czyli zjawisko wedle którego osoba poruszająca się z prędkością zbliżoną do prędkości światła wydaje się z punktu widzenia obserwatorów pozostających na Ziemi starzeć wolniej).

Dzięki nowemu zaktualizowanemu wydaniu w książce pojawiają się informacje na temat najnowszych eksperymentów np. przeprowadzanych w ośrodku badawczym CERN pod Genewą (w Wielkim Zderzaczu Hadronów) i ich wynikach, o leptonach, kwarkach, gluonach, neutrinach, mionach, mezonach i kwantach, o cząstkach W i Z, a także antycząstkach, o najnowszych teoriach dotyczących wczesnego Wszechświata i o teorii Wielkiego Kolapsu, o powstawaniu czarnych dziur, białych karłów i czerwonych olbrzymów, o horyzoncie zdarzeń i śmierci cieplnej Wszechświata...

Książka jest lekturą skierowaną nie tylko do osób, które poznały wcześniejsze przygody Pana Tompkinsa, ale przede wszystkim – jak twierdzi autor – do czytelników nieznających tego sympatycznego bohatera. Jej celem jest inspirowanie szczególnie młodych czytelników, skłonienie ich do własnych poszukiwań i odkryć. Stannard podkreśla, że jego ideą było przygotowanie takiej aktualizacji książki, którą napisałby Gamow, gdyby mógł to zrobić dzisiaj. Zaś sam Gamow wyznał we wstępie do wspólnego wydania przygód Pana Tomkinsa, że starał się wyjaśnić osobom nieposiadającym specjalnego wykształcenia z zakresu fizyki podstawowe prawa i współczesny mu stan badań.

Na zakończenie warto dodać, że publikacja została zaopatrzona w niewielki słownik niektórych pojęć, ułatwiający zrozumienie poszczególnych opowieści.