Jesteś tutaj

7 października 1885 roku w Kopenhadze urodził się Niels Bohr. Duńczyk to jeden z najbardziej znanych fizyków w historii, laureat Nagrody Nobla oraz patron pierwiastka o liczbie atomowej 107.

Spróbujmy przybliżyć jego życie i dokonania naukowego w kilku liczbach:

6 – tylu synów miało małżeństwo Margrethe (z domu Nørlund) i Nielsa Bohrów; niestety, najstarszy, Christian (ur. 1916), utonął jako 18-latek, a najmłodszy, Harald (ur. 1928), zmarł w wieku 10 lat – we wczesnym dzieciństwie przebył ciężkie zapalenie opon mózgowych;

31 – tyle lat miał Bohr, kiedy został profesorem uniwersytetu w rodzinnej Kopenhadze; na stołecznej uczelni nasz bohater także studiował, a w  roku 1911 uzyskał stopień doktora;

37 – tyle lat miał Bohr, gdy Akademia Noblowska przyznała mu nagrodę w dziedzinie fizyki za „badania struktury atomów oraz emitowanego przez nie promieniowania”; mogłoby się wydawać, że to świetny wynik, tymczasem w wieku 36 lat lub mniej uhonorowanych zostało aż 26 osób; ponadto fizyka to obszar wiedzy wyjątkowo sprzyjający młodym noblistom – w tym gronie jest aż czternaścioro fizyków, w tym m.in. wyróżnieni przed Bohrem Maria Skłodowska-Curie (1903), Guglielmo Marconi (1909) i Lawrence Bragg (1915);

77 – w tym wieku Bohr zmarł w Kopenhadze 18 listopada 1962 roku;

107 – pierwiastek o takiej liczbie atomowej nosi nazwę bohr (symbol Bh, łac. bohrium); został wytworzony przez Rosjan w roku 1976 w Dubnej, stąd ich propozycja, aby pierwiastek figurujący w tablicy okresowej jako unnilseptium (Uns) nazwać dubnem, Niemcy postulowali jednak nazwę nielsbohr (Ns); w 1997 roku zaakceptowano propozycję IUPAC (Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej) – nazwę bohr; nie należy mylić tego pierwiastka z borem – półmetalem o liczbie atomowej 5;

1908 – podczas igrzysk olimpijskich 1908 w Londynie młodszy brat Bohra, Harald, zdobył srebrny medal w turnieju piłki nożnej – Dania przegrała w finale z Wielką Brytanią 0:2. Harald był także cenionym matematykiem, a przez całą karierę grał w kopenhaskim Akademisk Boldklub. W reprezentacji Danii wystąpił cztery razy, a ćwierćfinale londyńskich igrzysk przeciwko kadrze B Francji zdobył dwa gole;

1913 – w tym roku Niels Bohr opublikował pracę, w której zawarł swój model budowy atomu wodoru; Duńczyk oparł go na modelu Ernesta Rutherforda, u którego terminował w Manchesterze, prowadząc badania; koncepcja nowozelandzkiego uczonego nie uwzględniała jednak widma spektroskowego wysyłanego przez atomy oraz nie wyjaśniał ich stabilności – Bohr usunął sprzeczności, proponując kwantowy model budowy atomu, nazywany też modelem planetarnym.

1975 – wtedy Nagrodę Nobla otrzymał czwarty syn Nielsa, Aage Niels Bohr (1922–2009); był fizykiem jądrowym, badającym zjawiska dotyczące absorpcji cząstek i teorii reakcji jądrowych, był również współtwórcą modelu jądra atomowego; Niels Bohr i jego syn są jedną z siedmiu rodzinnych par noblistów w relacji rodzice – dzieci;

2002 – to rok produkcji telewizyjnego filmu Kopenhaga według scenariusza Michaela Frayna, autora sztuki teatralnej o takim samym tytule; film i sztuka przedstawiały owianą tajemnicą rozmowę Bohra z Wernerem Heisenbergiem, do której doszło w 1941 roku; Heisenberg, noblista w dziedzinie fizyki z roku 1932, odkrywca zasady nieoznaczoności oraz uczeń Bohra w latach 1924–1926, przebywał wówczas w Kopenhadze na konferencji astronomicznej, zaproszenie miał także Duńczyk, ale z niej nie skorzystał, uczeń odwiedził więc nauczyciela w jego domu; tyle wiadomo na pewno, relacje z późniejszych wydarzeń obu dżentelmenów się znacznie różnie: jako członek zespołu pracującego nad stworzeniem bomby atomowej dla Hitlera Heisenberg zapewniał Bohra, że Niemcy swoje starania chcą ograniczyć wyłącznie do kwestii przyszłej energii atomowej, zaproponował również Bohrowi, pozostającemu w kontakcie z aliantami, aby obie strony zaprzestały prac nad bronią atomową i zawarły pakt; według Bohra Heisenberg twierdził, że to Niemcy wygrają wojnę, nie wspominał też o propozycji żadnego porozumienia; w obawie przed aresztowaniem przez Gestapo Bohr uciekł do neutralnej Szwecji, a potem przez Londyn trafił do Stanach Zjednoczonych, gdzie co prawda znalazł się w projekcie Manhattan, ale ze względów moralnych jego wkład w zbudowanie amerykańskiej bomby atomowej był niewielki.

Niels Bohr toczył z Albertem Einsteinem zażarte dysputy na temat wyższości dualizmu korpuskularno-falowego oraz zasady nieoznaczoności nad koncepcjami klasycznej mechaniki. W sporach tych Bohra wspierał Max Planck. Fot. pixabay.com