Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Rośliny te były już wyposażone w liście, które poza prowadzeniem fotosyntezy brały udział w rozmnażaniu płciowym, ponieważ na niektórych z nich powstawały zarodniki. Przodkowie drzew nie byli jeszcze w pełni przystosowani do życia na lądzie. Rośliny te miały słabo rozwinięty system korzeniowy, a do rozmnażania płciowego wymagały wody, dlatego mogły rosnąć tylko w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników wodnych.

W środkowym dewonie z pierwotnych paprotników wykształciły się właściwe paprotniki. Wtedy też – około 385 milionów lat temu – pojawił się Eospermatopteris, uznawany za pierwsze drzewo. Była to występująca na bagnach, bardzo słabo ukorzeniona roślina o długim i gładkim, często bulwiasto rozszerzonym u dołu pniu, z wierzchołka którego wyrastał niewielki pióropusz mocno rozgałęziających się gałązek.

Później nastąpił szybki rozwój roślinności drzewiastej – występowały wtedy doskonałe warunki dla roślin, tj. gorący i wilgotny klimat i bogata w dwutlenek węgla atmosfera. Rozwinęły się bujne lasy, w których rosły 40-metrowe widłaki, ogromne skrzypy i paprocie drzewiaste. To właśnie z nich powstały pokłady węgla kamiennego, a okres ten w dziejach Ziemi został nazwany karbonem.

Pod koniec ery paleozoicznej, w permie, doszło do zmian klimatycznych na planecie. W wyniku osuszenia się klimatu wymarło większość dominujących do tej pory drzewiastych widłaków, skrzypów i paproci drzewiastych. Ich miejsce zajęły drzewa iglaste, a potem pierwsze nagozalążkowe drzewa liściaste – miłorzębowe i sagowce. Perm zakończył się największym w historii Ziemi masowym wymieraniem gatunków.

Początek ery mezozoicznej, a szczególnie pierwszy jej okres, trias (245–204 mln lat temu), był bardzo trudny dla roślinności. Na lądzie panowały susze i wysoka temperatura. Nieliczne gatunki, którym udało się przeżyć wymieranie, powoli się odradzały. Przez cały trias dominowały drzewa iglaste i, choć w coraz mniejszym stopniu, paprocie drzewiaste. Około 200 mln lat temu, gdy w świecie zwierząt pojawiły się pierwsze dinozaury, coraz liczniej występowały nagozalążkowe drzewa liściaste: sagowce oraz przodkowie najstarszego żyjącego dziś gatunku drzewa – miłorzębu dwuklapowego. Jura (204–140 mln lat temu) i część kredy (140–66 mln lat) stanowiły okres dominacji roślin nagozalążkowych, w tym głównie drzew iglastych, ale także sagowców, miłorzębowych, benetytów i paproci nasiennych.

Pierwsze okrytozalążkowe drzewa liściaste pojawiły się około 135 mln lat temu, 100 mln lat temu zaczęły dominować i dominacja ta trwa do dzisiaj. Lasy, które porastały Ziemię przed ponad 10 mln lat nie różniły się od dzisiejszych. W ich skład wchodziły: dęby, buki, brzozy, wierzby, wiązy, klony, palmy, cynamonowce, a nawet orzechy.

Drzewa to bardzo wytrzymałe organizmy, które potrafią przetrwać wiele tysięcy lat. Najstarsze z nich stają się zabytkami lub obiektami kultu. Za najstarsze drzewo na świecie uważa się Old Tjikko znajdujące się w Parku Narodowym Fulufjället w Szwecji. To genet (pojedyncza roślina powstała z jednej zygoty) świerka pospolitego. Drzewo ma zaledwie 5 metrów wysokości, ale prawdopodobnie wykiełkowało pod koniec ostatniej epoki lodowcowej. W sąsiedztwie stwierdzono pozostałości genetycznie identycznych pędów należących do tego samego osobnika znajdujące się w różnym stadium rozkładu. Najstarsze fragmenty pochodzą sprzed 9550 lat. Sukcesywnie zamierające pędy nadziemne zastępowane są u tego osobnika kolejnymi odroślami. Ocenia się, że współczesny, drzewiasty pokrój rośliny jest wynikiem ocieplenia klimatu trwającego od początków XX wieku, dawniej bowiem świerk ten rósł w formacji krzewiastej zwanej krummholz (niem. wygięte drzewo).

Drugim pod względem wieku drzewem żyjącym na naszej planecie jest Methuselah – okaz sosny długowiecznej (Pinus longaeva), rosnący w Górach Białych w Kalifornii (USA). Jego wiek ustalony został na około 4845 lat. Okazy sosny długowiecznej występują na zachodnich obszarach Ameryki Północnej na terenie stanów Utah, Nevada i w Górach Białych we wschodniej Kalifornii. Rośliny tego gatunku uważane są za jedne z najbardziej długowiecznych drzew na świecie. W Górach Białych odkryto wiele okazów, których wiek oszacowano na ponad 3000 lat, zaś średni wiek żyjących drzew to około 1000 lat.

Najstarszym drzewem Europy jest cis z Llangernyw rosnący we wsi Llangernyw w hrabstwie Conwy w Walii, liczący przynajmniej cztery tysiące lat. Drzewo zaczęło rosnąć w epoce brązu i nadal zdrowo się rozwija. Innym drzewem pretendującym do miana najstarszego w Europie jest okaz cisu pospolitego, rosnący na cmentarzu we wsi Fortingall w Szkocji. Dokładne ocenienie wieku drzewa jest bardzo trudne, ostatnie badania wykazały, że wiek drzewa wynosi nieco ponad 2000 lat, choć przez wiele lat sądzono, że jego wiek zbliża się do ponad 4000 lat.

Czterotysiąclatkiem jest także Sarv – drzewo cyprysowe rosnące w środkowym Iranie (region Yazd). Ten prawdopodobnie najstarszy organizm w całej Azji został uznany oficjalnie za Irański Pomnik Narodowy.

Grupa bardzo starych drzew występuje w lasach waldiwijskich, rosnących w południowych Andach na terytorium Chile i Argentyny (w Patagonii), na terenach górskich do wysokości 1000 m n.p.m. Grupę nazwano Alerce. Rośliny reprezentują gatunek zwany ficroją cyprysowatą, inaczej cyprysem patagońskim (Fitzroya cupressoides), należący do rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Jest współcześnie jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju ficroja (Fitzroya). Drzewa tego gatunku nie tylko osiągają imponujące rozmiary, ale również są długowieczne – okazy z grupy Alerce osiągają wiek ponad 3600 lat.

Warto również wspomnieć o Drzewie Stu Koni, zakorzenionym w pobliżu wulkanu Etna na Sycylii. Jest to ogromnych rozmiarów kasztanowiec, który rośnie od około 2000–4000 lat. Nazwa drzewa pochodzi od legendy, która opowiada o stu rycerzach szukających schronienia przed burzą pod jego rozłożystymi konarami.