Międzynarodowa Unia Astronomiczna nadała nowe nazwy 86 gwiazdom
Specjalny zespół do spraw nazewnictwa wchodzący w skład Międzynarodowej Unii Astronomicznej (International Astronomical Union, IAU) oficjalnie zatwierdził 86 nowych nazw gwiazd oraz umieścił je w katalogu nazw gwiazd IAU. Teraz zawiera on zatwierdzone nazwy 313 obiektów.
Tradycyjnie większość nazw gwiazd używanych przez astronomów ma pochodzenie arabskie, greckie lub łacińskie. Zespół do spraw nazewnictwa (The International Astronomical Union’s Working Group on Star Names, WGSN) oficjalnie zatwierdził 86 nowych nazw gwiazd, które tym razem pochodzą z innych kultur: australijskich Aborygenów, chińskiej, koptyjskiej, hinduskiej, Majów, Polinezji i Południowej Afryki.
WGSN składa się z międzynarodowej grupy astronomów, którzy katalogują i standaryzują nazwy gwiazd, które mają być używane przez międzynarodową społeczność astronomiczną i innych naukowców. W 2016 roku WGSN zatwierdził nowe nazwy 227 gwiazd. Dzięki temu katalog zawiera obecnie nazwy 313 obiektów. Współczesne katalogi gwiazd zawierają miliony lub nawet miliardy obiektów, z których większość jest identyfikowana za pomocą takich oznaczeń jak ciągi liter i cyfr wskazujące na ich pozycję lub rok odkrycia. WGSN przegląda obecne oznaczenia najjaśniejszych i najciekawszych gwiazd, aby przydzielić im inne nazwy niż tylko składające się z ciągów liter i cyfr. Jak się okazuje, niektóre jasne gwiazdy zgromadziły dziesiątki nazw, które przez lata podlegały zmianom ortograficznych.
– Zespół do spraw nazewnictwa IAU poszukuje tradycyjnych nazw gwiazd pochodzących z różnych kultur na całym świecie i przyjmuje unikalne nazwy oraz pisownię, aby uniknąć nieporozumień w katalogach astronomicznych i atlasach gwiazd – mówi Eric Mamajek, przewodniczący i organizator WGSN.
Na przykład nazwy Xamidimura i Pipirima zostały zatwierdzone dla systemu gwiazdy podwójnej μ1 i μ2 Scorpii w konstelacji Skorpiona. Xamidimura odnosi się do słów xami di mura (oczu lwa) – określenia podwójności w języku plemienia Khoikhoi w RPA. Pipirima odnosi się natomiast do zrośniętych mitologicznych bliźniąt z legendy Tahitańczyków: chłopca i dziewczyny, którzy uciekli od swoich rodziców i stali się gwiazdami na niebie. W tym miejscu trzeba wyjaśnić, że siedemnastowieczny atlas gwiazd Uranometria niemieckiego astronoma Johanna Bayera używał dla gwiazd w danej konstelacji greckich lub łacińskich liter, jak małe litery μ (mu) oraz łacińską dopełniaczową nazwą gwiazdozbioru (np. Scorpii) według ich jasności obserwowanej (tradycyjnie gwiazdy były oznaczane 6 klasami jasności).
Do katalogu gwiazd zostało włączonych w 2017 roku 11 chińskich nazw gwiazd, wraz z trzema nazwami pochodzącymi od tzw. księżycowych stacji (ang. lunar mansions). Księżycowe stacje, nazywane też domami, to segmenty ekliptyki, przez które Księżyc przechodzi na swojej orbicie wokół Ziemi, często wykorzystywane były przez starożytne kultury jako część ich kalendarza księżycowego. Nadano również nazwy dwóch starożytnych hinduskich stacji księżycowych Revati i Bharani dla gwiazd oznaczonych ζ (Zeta) Piscium w konstelacji Ryb i 41 Arietis w gwiazdozbiorze Barana.
Wśród nowo nadanych nazw znalazło się także Chamukuy, które w języku maya oznacza małego ptaka, dla jasnej gwiazdy θ2 (Theta-2) Tauri w gromadzie gwiazd Hyadesa w Byku. Ponadto czterem gwiazdom nadano nazwy w języku australijskich Aborygenów: Larawag, Ginan i Wurren (nazwy ludu Wardaman) dla gwiazd oznaczonych odpowiednio ε (Epsilon) Scorpii w gwiazdozbiorze Skorpiona, ε (Epsilon) Crucis w gwiazdozbiorze Krzyża Południa i ζ (Zeta) Phoenicis w gwiazdozbiorze Feniksa oraz Boorong (nazwa ludu Unurgunite, która oznacza 'przodka, który walczy z Księżycem') dla gwiazdy (Sigma) Canis Majoris w gwiazdozbiorze Wielkiego Psa. Aborygeni australijscy są jedną z najstarszych ciągłych kultur na świecie, ich kultura sięga do ponad 65 tysięcy lat wstecz. Nazwy w języku tych ludów reprezentują jedne z najstarszych nazw gwiazd w katalogu IAU.
Nazwa gwiazdy o największym blasku, która została dodana do katalogu, to Alsephina o magnitudo 2 (to jednostka wielkości gwiazdowej, czyli pozaukładowej jednostki miary stosowanej do oznaczania blasku gwiazd – nie mylić z jasnością – i innych podobnych ciał niebieskich) i przypisana została do gwiazdy oznaczonej δ (Delta) Velorum w gwiazdozbiorze Żagla. Nazwa pochodzi od arabskiej nazwy al-safinah oznaczającej statek, nawiązującej do starożytnej greckiej konstelacji Argo Navis (nazwa pochodzi od statku Argonautów). Została po raz pierwszy użyta w dziesięciowiecznym arabskim tłumaczeniu Almagest (dzieła Ptolemeusza napisanego w II wieku n.e., zawierającego kompendium ówczesnej wiedzy astronomicznej i będącym matematycznym wykładem astronomii geocentrycznej). Chociaż nazwa pierwotnie odnosiła się do całej konstelacji, została przypisana do tej pojedynczej jasnej gwiazdy co najmniej w 1660 roku, czyli wtedy, gdy wydano dzieło Andreasa Cellariusa Harmonia Macrocosmica (słynny dwunastowieczny atlas nieba przedstawiający m.in. systemy świata Ptolemeusza, Mikołaja Kopernika i Tychona Brahego).
Liczne gwiazdy mają nazwy pochodzenia greckiego, które zostały przetłumaczone na arabski, a następnie na łacinę w czasach średniowiecza lub w epoce renesansu. Takie zawiłe historie nazw gwiazd nie są rzadkością. Dwie jasne gwiazdy, jedna w północnym gwiazdozbiorze Łabędzie (Cygnus) i inna w południowym gwiazdozbiorze Kruka (Corvus), znane były od stuleci przez zduplikowaną nazwę Gienah o arabskiej etymologii. Aby zredukować zamieszanie, nazwa Gienah została zachowana jako nazwa gwiazdy γ (Gamma) Corvi, a nazwa Aljanah została zatwierdzona dla ε (Epsilon) Cygni, zgodnie z jego pierwotną etymologią (al-janāḥ, co po arabsku oznacza 'skrzydło').
Spośród gwiazd najbliższych Słońcu WGSN zatwierdził oficjalnie nazwę Gwiazdy Barnarda. Nazwa ta jest powszechnie używana od stulecia i nawiązuje do słynnej, pobliskiej gwiazdy – czerwonego karła położonego w gwiazdozbiorze Wężownika, oddalonego o około 6 lat świetlnych od Ziemi – odkrytej przez astronoma Edwarda Emersona Barnarda w 1916 roku.
Zostały również zatwierdzone nazwy własne trzech niedalekich podobnych do Słońca gwiazd: Alsafi dla σ (Sigma) Draconis w konstelacji Smoka, Achird dla η (Eta) Cassiopeiae w konstelacji Kasjopei i Tabit dla π3 (Pi-3) Orionis, najjaśniejszej gwiazdy w „tarczy” konstelacji Oriona.
IAU to międzynarodowa organizacja astronomiczna, która zrzesza ponad 10 tysięcy profesjonalnych astronomów z niemal 100 krajów. Jej misją jest promowanie i ochrona nauki o astronomii we wszystkich jej aspektach poprzez współpracę międzynarodową. IAU służy również jako międzynarodowo uznany autorytet w zakresie nadawania oznaczeń ciałom niebieskim i cechom powierzchni na nich. Organizacja założona została w 1919 roku.
Opracowano na podstawie:
IAU Approves 86 New Star Names From Around the World
