Komputer sprawdził czy Molier jest autorem swoich komedii

Molière, XVII-wieczny dramatopisarz jest dla Francuzów tym, kim dla Brytyjczyków jest Shakespeare, a dla Polaków – Kochanowski i Mickiewicz razem wzięci. Część badaczy podważa jednak autorstwo jego utworów, twierdząc, że były pisanie na zamówienie przez innego artystę. To przekonanie obaliły jednak właśnie badania filologiczne przeprowadzone przy użyciu zaawansowanych technologii informatycznych.

29.11.2019Aktualizacja: 29.11.2019Opublikował: RK

Ostatnie stulecie było najtrudniejsze w historii pośmiertnej sławy Jean Baptiste Poquelina, czyli Moliera (franc. Molière), jednego z najważniejszych autorów francuskiej literatury i jednego z najlepiej znanych nowożytnych europejskich dramaturgów. Chociaż „Świętoszek” i „Don Juan” nie zostali wyprowadzeni ze szkół, a artyści realizują na deskach teatrów całego świata kolejne interpretacje jego komedii, to sam Molier jako autor został postawiony w stan podejrzenia.

W 1919 roku francuski pisarz i poeta modernistyczny Pierre Louÿs dowodził, że mistrzowskie pióro Moliera objawiło się bardzo niespodziewanie. Długie lata Molier przeżył jako wędrowny aktor i nagle, w 1659 roku, dopiero w wieku około 40 lat zaczął pisać – i od razu stworzył arcydzieła, które podbiły francuskie sceny.

Badacze nigdy nie znaleźli jednak choćby jednego manuskryptu podpisanego pseudonimem Molière lub nazwiskiem Jean Baptiste Poquelin. Między innymi stąd wynikły podejrzenia. Louÿs opublikował na ten temat dwa artykuły – „Corneille est-il l'auteur d'Amphitryon?" („Czy Corneille jest autorem Amphitryona?”) i “L'Imposteur de Corneille et le Tartuffe de Molière" („Oszustwo Corneille’a i Świętoszka Moliera”) – w których twierdzi, że lepiej wykształcony i doświadczony już jako dramatopisarz Pierre Corneille mógł być molierowskim ghostwriterem, który pisał dla trupy aktorskiej Moliera, a dla lepszego efektu podpisywał sztuki imieniem znanego i popularnego aktora. Podobne podejrzenia wysnuwano wobec Szekspira, więc koncepcja Louÿsa trafiła na podatny grunt.

Literaturoznawstwo – a szczególnie francuskie literaturoznawstwo strukturalistyczne – jako dziedzina badawcza przez długi czas nie koncentrowało się na autorze jako historycznej postaci, zakładając, że przedmiotem badań powinien być tekst i jego lektura, która odbywa się tu i teraz, a autor jest tylko częścią anegdoty historycznej i jego autentyczność nie ma pierwszorzędnego znaczenia dla badania „jego” tekstów. Dlatego temat ten nie był przez dłuższy czas zgłębiany, a mocniej wrócił dopiero na początku XXI wieku, dzięki językoznawczym badaniom porównawczym. Badacze lingwiści podjęli się wtedy szczegółowej analizy tekstów podpisanych przez Moliera i tych podpisanych przez Corneille’a i zauważyli znaczące podobieństwa w doborze słownictwa. To pozwoliło wprowadzić publicystyczną dotąd tezę na grunt naukowy.

Ponownie tego tematu podjęli się niedawno dwaj francuscy językoznawcy pracujący przy użyciu narzędzi informatycznych, Florian Cafiero z CNRS (francuski odpowiednik PAN) i dr Jean-Baptiste Camps z PSL Research University w Paryżu. Naukowcy, posiadający doświadczenie m.in. w cyfrowych badaniach na tekstach średniowiecznych i nowożytnych, zaproponowali nową technikę porównawczą. Przygotowali bardzo precyzyjny program komputerowy, w którym zestawili nie tylko teksty Moliera i Corneille’a, ale dodali do tego teksty dziesięciu różnych autorów z tamtego czasu i dokonali analizy porównawczej ich języka. Swoje badania opublikowali w czasopiśmie „Science Advanced”.

Tego typu porównania są znacznie bardziej wiarygodne niż tylko porównania użytego słownictwa, ponieważ badają nie tylko słownik, ale też strukturę tekstu – także użycie całych fraz, konstrukcje gramatyczne, czy sposób stosowania niesamodzielnych elementów językowych, takich jak na przykład ważne dla języka francuskiego rodzajniki. Każdy użytkownik języka ma specyficzny styl, co oznacza w praktyce możliwość ustalenia pewnych wzorców językowych i odróżnienia jednego autora od drugiego.

Wynik badań był jednoznaczny – dzieła Corneille’a i Moliera zostały napisane przez dwie różne osoby. Nie jest to jeszcze bezpośredni dowód na to, że to właśnie Jean Baptiste Poquelin jest autorem podpisanych przez niego tekstu, ale wiemy już na pewno, że zrobiła to jedna osoba i że nie był to ani Corneille, ani żaden z innych przebadanych tam autorów.

Lingwistyka komputerowa jest stosunkowo nowym działem językoznawstwa, w którym badacze posługują się modelami komputerowymi po to, żeby sprawdzać postawione wcześniej hipotezy dotyczące języka, zarówno mówionego jak i pisanego. W zakresie tego działu jest też niezwykle istotne dla współczesnych technologii przetwarzanie języków naturalnych przez programy komputerowe.

Badania:

Florian Cafiero, Jean-Baptiste Camps, Why Molière most likely did write his plays. Science Advances, 27 Nov 2019: Vol. 5, no. 11, eaax5489. DOI: 10.1126/sciadv.aax5489

Opracowano na podstawie artykułu Lizzie Wade, French playwright Molière did indeed write his own masterpieces, computer science suggests opublikowanego na portalu Sciecemag.org.