Przystanek nauka - portal Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach

Homo habilis (człowiek zręczny)
Odkryty w 1960 roku, nazwany w 1964. Występowanie: Afryka, 2,5-1,5 miliona lat temu. To nasz ewolucyjny przodek, prawdopodobnie pierwszy z rodzaju Homo, wyewoluował z australopiteka, z którym żył przez dłuższy czas na jednym terenie. Miał od niego znacznie większy mózg. Mierzył ok. 110-135 cm, waga oscylowała wokół 45 kg. Jego nazwa podchodzi od umiejętności wytwarzania narzędzi, którą opanował.

Od pewnego czasu wiadomo, że australopitek też potrafił wytwarzać narzędzia, więc niektórzy naukowcy zaprzeczają jego przynależności do rodzaju Homo. Ewoluował jednak do gatunku już niepodważalnie ludzkiego – Homo erectus.

Homo erectus (człowiek wyprostowany), pitekantrop
Odkryty w 1891 roku. Występowanie: wyewoluował w Afryce około 2 miliony lat temu i szybko rozprzestrzenił się na dużą część Euroazji. Czas jego wyginięcia jest dyskusyjny, być może stało się to dopiero 143 tysiące lat temu.

Pierwszy z rodzaju Homo, który rozprzestrzenił się na wielkich obszarach. m.in. dzięki dłuższym i sprawniejszym nogom. Prawdopodobnie jak pierwszy opanował posługiwanie się ogniem i poddawał swoje posiłki obróbce cieplnej. Zmiana diety umożliwiła mu szybki rozwój mózgu. Był też znacznie wyższy niż jego poprzednicy – średnio 168 cm.

Homo neanderthalensis (Neandertalczyk)
Odkyty w 1829 roku nazwany dopiero w 1865. Występowanie: Europa i Azja aż po Kazachstan, 200 tysięcy do 40 tysięcy lat temu. Wymarły gatunek człowieka najbardziej znany i najwcześniej odkryty – jeszcze zanim Darwin ogłosił swoją teorię ewolucji. Do dziś odkryto szczątki ponad 400 osobników. Nie jest naszym przodkiem w prostej linii. Prawdopodobnie Neandertalczyk i Homo sapiens pochodzą od wspólnego przodka – Homo heidelbergensis. Jego szczątki znajdowano w całej Europie, w tym na terenie Polski.

Posługiwał się ogniem (prawdopodobnie uzyskanym z pioruna), dość sprawnie wytwarzał narzędzia, a niedawno odkryto też ślady biżuterii i kosmetyków. Prawdopodobnie posługiwał się mową, są przypuszczenia, że krzyżował się z Homo sapiens – jego cechy występują u współczesnych ludzi.

Człowiek z Denisowej Jaskini, Denisowianin
Odkryty w 2010 roku. Występowanie: nie znane, ok. 200 tysięcy (a może nawet 400 tysięcy) do 40 tysięcy lat temu. Szczątki znalezione w jaskini na Syberii wykazują pewne podobieństwo ze znaleziskami w Hiszpanii. Rekonstrukcja całego gatunku opiera się na znalezisku dwóch zębów i jednej kości dłoni należących do trzech różnych osobników, zróżnicowanych genetycznie, ale stanowiących jeden gatunek Homo. Żył na podobnym terenie i krzyżował się z Neandertalczykiem, a jego „ślady” znaleziono w genomie ludów Oceanii.

W Denisowej Jaskini znaleziono też najstarsze kamienne ozdoby, bransolety z zielonego chlorytu, pochodzące sprzed ok. 40 tysięcy lat i dowodzące dużego zaawansowania technicznego – do ich wykonania użyto szybko obracającego się wiertła.

Homo floresiensis (człowiek z Flores, „hobbit”)
Odkryty w 2003 roku. Występowanie: szczątki odkryto wyłącznie na indonezyjskiej wyspie Flores – najstarsze sprzed prawie 100 tysięcy, a najnowsze sprzed 18 tysięcy lat. Człowiek z Flores żył więc „niedawno” równocześnie w Homo sapiens jako drugi gatunek człowieka. Na wyspie jeszcze w XIX wieku opowiadano ponoć legendy o Ebu Gogo, małym owłosionym człowieku. 

Paleontolodzy przezwali go „hobbitem” ze względu na specyficzną budowę – był niski, miał niewielki mózg, ale bardzo długie stopy. Wykazuje typowe cechy skarłowacenia, podobnie jak wiele gatunków na wyspie Flores.

Homo nalendi
Odkryty w 2013 roku. Występowanie: Afryka południowa, bez dokładnego datowania – prawdopodobnie między 300 a 200 lat temu, ale niektóre badania przenoszą go nawet do czasów około miliona lat temu. Homo nalendi jest dla naukowców wielką zagadką. Szczątki tego gatunku odkryto w jaskini Rising Star w RPA. Dużym zaskoczeniem dla świat nauki było stwierdzenie, że członkowie tego gatunku prawdopodobnie dokonywali rytualnych pochówków, co jest typowe dopiero dla współczesnego człowieka. Jest bardzo nietypowym zjawiskiem – łączy cechy anatomiczne współczesnego człowieka z małpami człekokształtnymi. Jego mózg był niewiele większy od mózgu szympansa, a jednak potrafił posługiwać się dość skomplikowanymi narzędziami.

Homo sapiens (człowiek myślący), czyli człowiek współczesny
Nazwa ustanowiona w 1758 roku. Występowanie: gatunek pojawił się około 200 tysięcy lat temu w Afryce i stamtąd rozprzestrzenił się na cały świat. Na poziomie fizycznym nasz gatunek nie różni się bardzo wyraźnie od innych gatunków Homo, ale jego cechy intelektualne, zdolności techniczne i artystyczne odróżniły go od pozostałych do tego stopnia, że około 40 tysięcy lat temu pozostał jedynym gatunkiem ludzkim (nie licząc wyspiarzy z Flores).